Internetconsultatie en de Zelfstandigenwet, een tussenstand: schipperen tussen duidelijkheid en vrijheid.

Een internetconsultatie is een gebruikelijke stap in het wetgevingsproces. Voordat een concepttekst naar de Tweede Kamer gaat, krijgt iedereen de gelegenheid om feedback te geven. Vaak maken slechts een handvol belanghebbenden en experts gebruik van deze mogelijkheid.

Dat is anders bij de Zelfstandigenwet, een initiatiefwet van VVD, D66, CDA en SGP. In de eerste twee weken zijn er al 414 openbare reacties ingediend op deze wet, die tot doel heeft “een einde te maken aan de onduidelijkheid en onrust rond de status van zzp’ers,” zoals de initiatiefnemers het zelf formuleren.

• Lees meer over de inhoud en bedoeling van de Zelfstandigenwet – inclusief alle in de wet opgenomen criteria – in dit artikel 

Een internetconsultatie is niet bedoeld als opiniepeiling. Het gaat niet om de meeste stemmen; een scherp argument van één persoon kan meer waarde hebben dan een algemene mening van honderd anderen.

Toch schept een analyse van deze eerste 400+ reacties een aardig beeld van het sentiment onder een groep die zich kennelijk sterk betrokken voelt bij dit onderwerp (aan het einde van dit artikel meer over de opzet van deze analyse, met de nodige voorbehouden). De internetconsultatie staat overigens nog open tot 23 juni.

Algemeen beeld: brede steun, maar angst voor meer regels

Ruwweg twee derde van de personen die een reactie hebben ingediend, spreekt waardering uit voor deze poging tot meer rechtszekerheid en erkenning van zzp’ers. Maar naar schatting de helft koppelt hier direct voorwaarden aan: zij willen duidelijke, maar niet te strikte regels.

Ongeveer een derde van de respondenten is overwegend negatief over het wetsvoorstel in de huidige vorm. Slechts een klein aantal reacties was volstrekt neutraal of informatief van toon (bijvoorbeeld alleen vragen of technische opmerkingen, zonder uitgesproken oordeel).

De algemene teneur onder zzp-respondenten is dat men verlangt naar helderheid in de wetgeving rond arbeidsrelaties, maar vreest voor extra regeldruk of verplichtingen.

Veel respondenten geven aan blij te zijn dat er eindelijk een duidelijk kader komt voor wie zelfstandig kan werken. Zij ervaren nu veel onzekerheid onder de Wet DBA en vinden het belangrijk om “vooraf duidelijkheid te hebben over hun status,” zelfs als dat enige administratieve stappen vergt. Deze groep spreekt de hoop uit dat de Zelfstandigenwet een einde maakt aan de huidige onduidelijkheid en stilstand op de markt.

Tegelijkertijd klinkt ook kritiek. Veel respondenten waarschuwen dat de overheid met deze wet te ver ingrijpt in het ondernemerschap. Men hekelt de “overmatige regeldrift” van de overheid, die volgens hen leidt tot een angstcultuur en het klein houden van mensen.

Een veel genoemd punt van kritiek is de inperking van de ondernemersvrijheid door nieuwe plichten. Zo vinden veel zzp’ers dat verplichte voorzieningen voor arbeidsongeschiktheid en pensioen niet thuishoren in deze wet. Een jurist stelt dat zulke verplichtingen “in strijd [zijn] met de vrijheid om het ondernemerschap naar eigen inzicht vorm te geven” en dat het wettelijk opleggen hiervan neerkomt op “een beperking van het ondernemerschap.”

Diverse respondenten ervaren het alsof de overheid hen dwingt een deel van hun inkomsten af te staan “aan de pensioenfondsen en verzekeraars,” iets wat als onrechtvaardig wordt gezien. Deze paternalistische benadering wekt weerstand: “Hou het simpel en concreet, ondernemers hebben al genoeg uitdagingen en regeldruk,” schrijft één respondent.

Zelfstandigentoets: brede steun, met scherpe kanttekeningen

In de internetconsultatie wordt om een reactie gevraagd op de voorgestelde vijf criteria om te toetsen of iemand echt zelfstandig ondernemer is. Hieruit komt een duidelijk patroon naar voren.

De eerste drie criteria (werken voor eigen rekening en risico, het voeren van een deugdelijke administratie, en zich gedragen als zelfstandig ondernemer in het economisch verkeer) kunnen op brede instemming rekenen, terwijl over de laatste twee criteria (verplichte voorzieningen voor arbeidsongeschiktheid en het zorgen voor een ‘proportionele bijdrage voor een voorziening tegen inkomensverlies en/of armoedeval bij pensionering’) veelal negatief wordt geoordeeld.

In zeker driekwart van de reacties worden de criteria 1, 2 en 3 expliciet als “goed” of logisch bestempeld. Sporadisch plaatsen respondenten kanttekeningen, bijvoorbeeld dat de administratieve eis niet te bureaucratisch moet worden, of dat startende ondernemers nog niet meerdere opdrachtgevers kúnnen hebben.

De kritiek concentreert zich op de laatste twee criteria: de verplichte voorziening tegen arbeidsongeschiktheid en de proportionele bijdrage aan pensioenopbouw. Ruim 60 tot 70% van de reacties is hierover kritisch of ronduit negatief. Velen zien deze verplichtingen als inbreuk op hun vrijheid en als teken van wantrouwen. Zij benadrukken dat risico’s nu eenmaal bij het zelfstandig ondernemerschap horen en dat verplichte deelname aan verzekeringen of pensioenfondsen haaks staat op de zzp-mentaliteit.

Tegelijkertijd toont een substantiële minderheid (circa 25–35%) zich begripvol. Deze respondenten erkennen dat het goed is als zelfstandigen voorzieningen treffen voor de lange termijn, maar vinden dat ondernemers zélf moeten kiezen hóe ze dat doen. Alternatieve vormen – zoals een broodfonds, eigen spaargeld of een private oplossing – zouden gelijkwaardig moeten meetellen.

Werkrelatietoets: gezag is kern, intentie is ruis

De werkrelatietoets omvat vier criteria om te bepalen of er sprake is van een gezagsverhouding. Twee daarvan krijgen vrijwel unanieme steun: de zzp’er moet vrijheid hebben in de uitvoering van het werk en er mag geen sprake zijn van hiërarchisch toezicht. Een overgrote meerderheid noemt dit de kern van zelfstandigheid.

Het criterium over volledige vrijheid van werktijd roept gemengde reacties op. Ongeveer de helft van de respondenten vindt het te absoluut geformuleerd. In veel sectoren – denk aan zorg, onderwijs of media – zijn enige afspraken over beschikbaarheid onvermijdelijk, zo merken ze op. Respondenten pleiten dan ook voor redelijkheid: zelfstandigen kunnen prima een rooster volgen, zolang ze voldoende autonomie behouden over de werkinhoud en het resultaat.

Het vierde criterium – dat partijen moeten uitspreken dat het hun bedoeling is om geen arbeidsovereenkomst aan te gaan – wordt het vaakst afgewezen. Meer dan 60% vindt dit juridisch vaag of overbodig. Er is de vrees dat dit criterium misbruikt wordt door en voor gedwongen zelfstandigheid. Het pleidooi luidt hier: beoordeel werkrelaties op objectieve kenmerken, niet op intenties op papier.

Tussenstand

Het algemene beeld is duidelijk. Onder de inzenders van een reactie is er enerzijds brede steun voor het doel van de wet: een einde maken aan de onzekerheid en heldere criteria scheppen waardoor bonafide zelfstandigen met gerust hart kunnen ondernemen. Anderzijds doen velen ook een oproep om de wet in balans te brengen, zodat vrijheid, ondernemerschap en maatwerk behouden blijven. Veel respondenten voelen zich gesteund door de politiek in hun zelfstandigenstatus, maar willen niet dat dit ten koste gaat van hun autonomie en eigen keuzes. Vooral de verplichte verzekeringen en pensioenopbouw stuiten in hun huidige vorm op breed verzet.

Enkele opmerkingen over de bovenstaande analyse:

• De 414 gebruikte reacties zijn voor iedereen openbaar. We hebben deze reacties geanalyseerd via een geautomatiseerde tekstanalyse. Dat geeft een betrouwbaar beeld als input voor een journalistiek artikel; het is geen wetenschappelijk onderzoek.

• Veel inzendingen zijn anoniem gedaan, maar ook bij niet-anonieme reacties is niet altijd duidelijk wat de achtergrond van de respondent is. Het beeld is wel dat het merendeel afkomstig is van personen die zelf zelfstandige zijn (met zulke aantallen kan dat ook bijna niet anders). Andere respondenten hebben veelal een juridische achtergrond en/of zijn (vanuit een bureau) actief in het bemiddelen van zelfstandigen. Opvallend weinig meningen van belangenbehartigers zijn tot nu toe aangetroffen.

• Er kan ook ‘niet-openbaar’ worden gereageerd. Daar maken belangenbehartigers nog weleens gebruik van. Deze reacties zijn vanzelfsprekend niet in de analyse opgenomen.

• Een beperkt deel van de reacties is ingediend via een pdf-bestand. Deze hebben we niet kunnen meenemen in de analyse.

• De internetconsultatie is nog niet afgelopen, deze analyse is slechts een tussenstand. De internetconsultatie staat nog open tot 23 juni.