‘Zzp’ers in de kinderopvang massaal weer in loondienst’

Door de strengere handhaving op schijnzelfstandigheid (wet DBA, sinds 1 januari 2025) zijn veel kinderopvangorganisaties gestopt met het inzetten van zzp’ers. De inzet van zzp’ers in de dagopvang en de buitenschoolse opvang (bso) is met 70 procent afgenomen, schat ABN AMRO op basis van een rondvraag bij kinderopvangorganisaties, brancheverenigingen en zzp-bemiddelaars. De meeste voormalige zzp’ers zijn weer in loondienst, meestal direct bij kinderopvangorganisaties maar ook via uitzendbureaus en detacheerders. “We hebben in 2025 nog geen zzp’er ingezet”, zegt CEO Remko Berkel van Babilou Family, een kinderopvangorganisatie met driehonderd locaties.

Het is een opmerkelijke ommezwaai voor de branche waar in 2024 nog gemiddeld zo’n 10 procent van het werk werd uitgevoerd door zzp’ers (17.000 in totaal). De kentering is het gevolg van de handhaving op schijnzelfstandigheid door de Belastingdienst op basis van de wet DBA. Het risico op schijnzelfstandigheid is groot in de kinderopvang, de zorg, het onderwijs en bij de overheid zelf, zoals ABN AMRO eerder beschreef in het rapport ‘Werkgevers worstelen met handhaving schijnzelfstandigheid’. 

Groot risico op schijnzelfstandigheid in kinderopvang

Pedagogisch medewerkers die met kinderen ‘op de groep’ werken, lopen een groot risico op schijnzelfstandigheid wanneer ze dit als zzp’er doen vanwege de hoge mate van inbedding en aansturing binnen de organisatie. Vooruitlopend op de handhaving schijnzelfstandigheid was Babilou Family in juli 2024 de eerste grote kinderopvangorganisatie die publiekelijk aankondigde niet langer met zzp’ers te werken: “Als je de wet volgt, kan je onmogelijk zzp’er zijn in de kinderopvang”, zei Berkel toen tegen de NOS. Vele andere kinderopvangorganisaties volgden, evenals de brancheverenigingen.

• Lees ook: Staatssecretaris Van Oostenbruggen over handhaving schijnzelfstandigheid: “Wij zijn niet tegen zzp’ers, maar voor naleven van de loonbelastingwetgeving.”

Zzp’ers voor spoed en specialistische diensten

Toch zal een deel van de zzp’ers als zelfstandige werkzaam blijven in de kinderopvangbranche. Bijvoorbeeld in de gastouderopvang waar relatief veel zelfstandigen actief zijn (zo’n 7.500) en waar weinig risico is op schijnzelfstandigheid. Maar ook in de dagopvang en bso blijft werken op zzp-basis mogelijk op kleine schaal, bijvoorbeeld bij specialistische diensten zoals de muziekles of de sportles en bij invaldiensten met spoed.

Tadaah, een onlineplatform voor zzp-bemiddeling in de kinderopvang, zet hier volledig op in. Tadaah heeft dertien specifieke zelfstandigheidscriteria voor de kinderopvang opgesteld, op basis van de eerder genoemde negen gezichtspunten van de Hoge Raad. “Als aan deze criteria voldaan wordt, bijvoorbeeld bij spoed, invaldiensten die heel kort van tevoren worden aangekondigd, dan kunnen PM’ers nog steeds als zzp’er werken”, zegt Steven Lenderink, algemeen directeur van Tadaah. Lenderink ziet regelmatig mensen die een loondienstverband combineren met ondernemerschap via het platform: ze combineren de zekerheid van een baan met de autonomie van een zelfstandige.

Weinig risico voor gastouders

De sterke afname van de inzet van zzp’ers in de kinderopvang gaat dus vooral over de dagopvang en de buitenschoolse opvang, die samen 92 procent van de kinderopvang vertegenwoordigen. Het aantal zzp’ers in de gastouderopvang neemt ook af, maar dat komt doordat de gastouderopvang de laatste vijf jaar sterk is gekrompen (met 40%), terwijl de dagopvang en bso zijn gegroeid. De wet DBA speelt hier een kleinere rol. Zzp’ers in de gastouderopvang lopen minder risico op schijnzelfstandigheid omdat zij meestal thuis en voor zichzelf werken; dat wil zeggen voor eigen risico en rekening en zonder inbedding of aansturing.

Meer redenen om te stoppen met zzp’ers

Naast de handhaving op schijnzelfstandigheid heeft de branche meer redenen om van zzp’ers af te willen, zoals brancheverenigingen BK en BMK uitleggen: “De inzet van zzp’ers ‘op de groep’ draagt niet bij aan de continuïteit van het werk en de emotionele veiligheid voor kinderen. Daarnaast zorgt het voor scheve gezichten onder het vaste personeel. Zzp’ers hebben minder taken dan vaste medewerkers, maar worden wel beter betaald, zo is het beeld. Tenslotte drijft de inzet van zzp’ers de kostprijs op waardoor de toegankelijkheid van de kinderopvang onder druk staat.” 

• Lees ook: Analyse CBS cijfers: minder zelfstandigen, minder uren. Vooral in publieke sector.

Ook in de zorg en in het onderwijs staat de inzet van zzp’ers onder druk. Gebrek aan continuïteit, zorgen om collegialiteit en hoge kosten spelen ook daar een rol, net als het risico op schijnzelfstandigheid. Noël de Vries, CEO van zorgdetacheerder TMI, ziet in de zorg een sterke afname in het aantal aanvragen voor zzp’ers. “De kinderopvang loopt voorop maar deze transitie zie je in de hele zorg”, zegt de Vries hierover. Tegelijkertijd neemt het aantal aanvragen op uitzend- of detacheerbasis juist toe. De totale capaciteit neemt overigens niet af, denkt de Vries: “Mensen vertrekken niet zo snel uit de zorg om ergens anders opnieuw te beginnen.”

Personeelstekort kinderopvang niet toegenomen

De kinderopvang telde zesduizend vacatures in het vierde kwartaal 2024, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De arbeidsmarkt voor de kinderopvang is bovengemiddeld krap, met 130.000 werkzame personen en een vacaturegraad van 46. Maar ABN AMRO verwacht dat personeelstekorten in de kinderopvang niet significant zullen toenemen door de handhaving op schijnzelfstandigheid. In de eerste plaats omdat zzp’ers grotendeels weer in loondienst zijn gegaan. Bovendien werken kinderopvangorganisaties vaker met uitzendkrachten, een groep die voorheen weinig werd ingezet in de branche. En tot slot hebben kinderopvangorganisaties aanpassingen gedaan waardoor hun werknemers bereid zijn om meer te werken. Dit doen ze bijvoorbeeld door slimmer te roosteren, met meer oog voor de wensen van het eigen personeel. 

Grotere kinderopvangorganisaties hebben bovendien hun flexibele pools, met eigen personeel, uitgebreid om beter aan te sluiten bij de wens naar autonomie en variatie. Kinderopvang Morgen, met veertig locaties in de regio Den Haag, heeft de urgentie van 1 januari 2025 aangegrepen om meer keuze te bieden aan eigen personeel, zegt bestuurder Tineke Onink. Door een uitgebreide en centrale flexibele pool wordt vraag en aanbod van alle locaties gebundeld en is de capaciteit uitgebreid. Onink zegt blij te zijn met de maatregelen van de Belastingdienst: “Het heeft duidelijkheid gebracht en positieve verandering aangejaagd”.