Ruben Houweling (SER) over zzp-plannen: ‘Een dappere poging, maar de arbeidsmarkt heeft eigenlijk groot onderhoud nodig’

Minister Karien van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) presenteerde in december haar langverwachte plan om de regels rondom inhuur van zzp’ers te verduidelijken. Nieuwe criteria moeten duidelijker maken wanneer iemand een opdracht mag uitvoeren als zelfstandig ondernemer. Hebben de plannen kans van slagen? ZiPconomy vraagt het diverse deskundigen die zich afgelopen jaren bezighielden met het zzp-vraagstuk.

“Om klaar te zijn voor de toekomst moet het kabinet nu echt keuzes maken”, zegt Ruben Houweling, hoogleraar arbeidsrecht aan Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is sinds deze zomer kroonlid van de Sociaal-Economische Raad (SER), de belangrijkste adviesraad voor regering en parlement over sociaal-economische vraagstukken.

Minister Van Gennip wil de arbeidsmarkt hervormen en doet dat op basis van twee belangrijke rapporten: het eindrapport van de commissie Regulering van Werk (Commissie Borstlap) en het middellangetermijnadvies van de SER (SER-MLT). Ze sluit met haar zzp-plan goed aan op de voorstellen van de SER, maar volgens Houweling is er meer nodig voor een toekomstbestendig beleid.

De aanbevelingen van de SER

Om schijnzelfstandigheid te bestrijden stelt de SER een rechtsvermoeden van werknemerschap voor bij lage uurtarieven. Als werkgevers een zzp’er inhuurt voor minder dan 30 á 35 euro per uur, dan is deze werkende in principe werknemer, tenzij de opdrachtgever voor de rechter bewijst dat het niet zo is.

Verder wil de SER de verschillen tussen werknemers en zelfstandigen verkleinen door de zelfstandigenaftrek af te bouwen. Ook moet er een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering komen voor zelfstandigen.

Al deze adviezen komen terug in de zzp-plannen van het kabinet.

Minister Van Gennip werkt de zzp-plannen verder uit met de sociale partners, waaronder de SER. Hoe gaat dat tot nu toe?

Ruben Houweling: “De plannen zijn nog vers en er vindt goed overleg plaats met de sociale partners. De SER is ondertussen ook bezig met de betere vertegenwoordiging van zzp’ers in de raad. De minister wil dat er drie extra zetels in deze beleidsraad bij komen, gereserveerd voor zelfstandig ondernemers. Dat is belangrijk en best ingewikkeld. Werknemers en werkgevers worden vertegenwoordigd door grote bonden, maar er is eigenlijk niet één partij die alle zzp’ers representeert. Een zzp-stukadoor heeft tenslotte andere uitdagingen dan een journalist of een arts. De vraag is dus: hoe zorg je voor een goede afspiegeling van alle verschillende typen zelfstandigen? Moet een vast persoon daarvoor zorgen of wisselt dat per thema? Een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering is bijvoorbeeld voor de ene zzp’er nuttiger dan voor de ander.”

Wat vind je van de kabinetsplannen om duidelijker onderscheid te maken tussen werknemers en zzp’ers?

“Ik sta achter de manier waarop de minister te werk gaat, maar zou nog een stap verder willen gaan. Het is verstandig dat zij aansluit bij Europees arbeidsrecht, zodat daar geen discrepantie ontstaat. Verder weet Van Gennip dat wetgeving rondom de arbeidsovereenkomst impact heeft op allerlei andere zaken, zoals de ziektewet en fiscaliteit. Omdat het zzp-vraagstuk zowel juridisch als fiscaal is, is het slim dat SZW en de Belastingdienst samen optrekken.

“Om het grijze gebied tussen werknemerschap en zzp-schap te verkleinen, werkt de minister drie criteria voor een arbeidsovereenkomst verder uit. Dat zijn leiding en toezicht, inbedding in de organisatie en zelfstandig ondernemerschap. Het grijze gebied wordt zo kleiner, maar verdwijnt niet. Stel, iemand werkt 80% van zijn tijd voor één ziekenhuis. Je kunt dan zeggen dat hij ‘ingebed in de organisatie’ is. Maar tegelijkertijd werft hij als echte ondernemer twee commerciële klanten. Is hij dan ondernemer of zzp’er? Ook met de nieuwe criteria zal dit afhangen van meer omstandigheden.

“Verder sluit de minister aan bij het SER-advies van een rechtsvermoeden van werknemerschap bij een bepaald tarief. Dat kan een goed signaal zijn voor zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers. Onder een bepaald tarief is de verhouding niet eerlijk. Maar een normbedrag lost ook niet alle problemen op. Niet alle zzp’ers werken voor een uurbedrag en afspraken op papier komen niet altijd overeen met de praktijk.”

Kortom, er blijft een grijs gebied bestaan tussen werknemers en zzp’ers. En er blijft ruimte voor fraude. Hoe kunnen we dat oplossen?

“Begin eens bij de vraag: waarom willen werkgevers en werknemers niet samenwerken op basis van een arbeidsovereenkomst? Missen ze flexibiliteit en vrijheid? Zijn werkgeverslasten te hoog? Het kabinet ziet de arbeidsovereenkomst als heilige graal, zonder zich af te vragen hoe toekomstbestendig dat is. Natuurlijk zijn er gedwongen zelfstandigen, maar een grote groep kiest bewust voor zzp-schap. Ze willen meer vrijheid en zeggenschap over hun werk. Volgens mij moeten we daar iets mee.

“Met deze aangekondigde maatregelen stuurt de minister zoveel mogelijk mensen naar een vast contract. Om te zorgen voor meer gelijkheid tussen zzp’ers en werknemers, verkleint ze fiscale voordelen voor de zzp’er. Ja, dit was het advies van de SER. Maar het is ook een politieke keuze. Ze had het ook anders kunnen aanpakken, bijvoorbeeld door de belasting op arbeid zo aan te passen dat de werknemer meer nettoloon overhoudt.”

Je bent het dus niet eens met het advies van de SER uit 2021?

“Zeker wel. Het SER-MLT is nuttig, maar er staan ook veel quick fixes in. Op sommige punten is het advies misschien wel ingehaald door de realiteit. De wereld ziet er nu met een hoge inflatie, krapte op de arbeidsmarkt en een oorlog in Oost-Europa totaal anders uit dan twee jaar geleden. Om hoofd te bieden aan de grote, nieuwe, uitdagingen van de toekomst is een structurelere herziening van de arbeidsmarkt noodzakelijk.

“Afgelopen jaar heeft de SER ook een nieuwe voorzitter gekregen, Kim Putters. Hij heeft een aanpak die ik onderschrijf. Putters is op zoek naar een gedeelde visie over de sociaal-economische wereld in 2040. Is dat nog een samenleving gericht op winstmaximalisatie of moeten we meer streven naar duurzaamheid en inclusiviteit in de samenleving? Eigenlijk moeten we eerst bepalen waar we heen willen en wat onze samenleving nodig heeft. Daarna kunnen we al dan niet in een SER MLT de praktische route ernaartoe uitstippelen.”

Welke oplossing hebben we nodig voor de lange termijn?

“Als we kijken naar de wensen van werkenden en de veranderende wereld, kunnen we tot een duurzame oplossing komen. Er komen flinke uitdagingen aan, denk aan de energietransitie en de vergrijzing. Die moeten we samen aanpakken, we hebben iedereen nodig. Daar past een slimmer samenwerkingscontract bij, waarbij de contractvorm minder van belang is. Met een flexibel pensioen en leven lang leren voor alle burgers.

“Het is goed dat de minister iets doet om de arbeidsmarkt te hervormen, maar pak nu door. Ik vergelijk het met het onderhoud van een boot. Als je steeds één rot plekje blijft oplappen, wordt het op den duur een lelijk ding. Natuurlijk kost het veel tijd om een heel sociaal stelsel te hervormen, maar het moet uiteindelijk toch gebeuren. Dat leidt uiteindelijk tot echte rust op de arbeidsmarkt.

“Zorg dat je aan het eind van de kabinetsperiode een nieuw ontwerp klaar hebt voor de sociale zekerheid vanaf 2030. Een nieuw fiscaal stelsel en een nieuw sociaal vangnet voor alle werkenden, ongeacht contractvorm. Creëer een nieuwe rechtsverhouding die tot het eind van deze eeuw werkbaar is. Daarvoor hebben we eerst een langetermijnvisie op de arbeidsmarkt nodig. Het is tijd voor het brede maatschappelijke debat over de arbeidsmarkt waar de Commissie Borstlap in 2020 al om vroeg. En gelukkig liggen er al heel wat bouwstenen klaar als ik kijk wat WRR, SCP, SER samen op dit vlak de laatste jaren hebben geadviseerd. Kortom, ik ben optimistisch.”

Lees ook:

• Advocaat Johan Zwemmer over zzp-plannen: ‘Er blijven grijze gebieden bestaan’ 

• Hoogleraar Arbeidsrecht Gerrard Boot over zzp-plannen: ‘Onze hoofdaanbeveling komt niet terug, dat is een gemiste kans’