Het Pensioenkasteel: hoe ga je om met de materiële aspecten van je pensioen?

In mijn eerste blog heb ik een vierledig model geïntroduceerd waarin de mens wordt beschouwd als een wezen met materiële, intellectuele, emotionele en spirituele behoeften. Een kwalitatief goed en veelbelovend pensioen betekent dat je je leven op deze vier gebieden (waar mogelijk) op orde hebt, waardoor je een tevreden mens  bent , die er fysiek en materieel goed voor staat, zichzelf mentaal blijft uitdagen, warme en betekenisvolle relaties met anderen onderhoudt en is vervuld met een besef van zingeving. 

Dit mooie streven vraagt echter wel om een zekere nuchterheid. Er ontstaan geheid problemen wanneer we meer willen dan we kunnen of wanneer de wensen die we koesteren te ver afstaan van de realiteit. 

De werkkamer

De werkkamer is de plek waar je betaalde loopbaan eindigt en je een aanvang maakt met de derde levensfase: je pensioentijd. Het overkoepelende thema in de werkkamer is afsluiten: goed afscheid nemen, met trots terugblikken, acceptatie van verandering in status en invloed en het langzaam vormgeven van een nieuwe identiteit. Het is een belangrijke kamer, waar we serieus de tijd voor moeten nemen. 

• Lees ook deze eerdere blog van Cees Harmsen: Als zzp’er bewust op weg naar je pensioen

Voor veel kenniswerkers en professionals is het dagelijks werk een essentieel onderdeel van hun maatschappelijke identiteit. Je bent er tot op grote hoogte mee vergroeid en daarom kan de overstap naar een ‘werkloos’ leven zeer lastig zijn. Eén van de dingen die je in elk geval goed moet organiseren is een waardig afscheid, liefst met een passend ritueel. Wanneer je in loondienst werkt, wordt dit vaak voor je ingevuld. Voor zelfstandigen is dat een ander verhaal, maar het advies is om een duidelijk markeringsmoment aan te wijzen en daar zelf de regie over te voeren. Onderschat het niet: uit NIDI-onderzoek blijkt dat een slecht afscheid het welbevinden in ernstige mate schaadt en dat mensen van wie niet goed afscheid is genomen, daar jaren later nog steeds last van ondervinden. Zij zijn aanzienlijk minder tevreden met hun leven in algemene zin dan de mensen van wie wel op een goede manier afscheid is genomen.

Een tweede aspect is het onvermijdelijk verlies van status en invloed. Je spreekt minder vakgenoten, ontmoet minder collega’s en verschuift tamelijk snel van de ‘Wie-is-wie?’ lijst naar de ‘Wie-was-dat ook-alweer?’ lijst. Dat kan veel negatieve gevoelens opleveren en het beste advies is om dan vooral niet lijdzaam af te wachten totdat deze weer verdwijnen, maar  om dingen te doen die voorkomen dat je geblokkeerd raakt in je verdriet. Dat kan op veel verschillende manieren, bijvoorbeeld door in je privé-situatie nieuwe rollen en taken op je te nemen, door het oppakken van ‘oude’ hobby’s of door je maatschappelijk te engageren. We komen daar later op terug.

Een laatste aspect is goed nadenken over de persoon die je bent, of wilt zijn, zonder het beschrijvende etiket van je vroegere werk. Dat begint met een eerlijk antwoord op de vraag naar de beleving van je werk: is het iets wat je doet of iets wat je bent? Wanneer je in de tweede categorie valt, en dat zijn er velen, moet je jezelf als het ware opnieuw gaan uitvinden. Dat kan bijvoorbeeld door na te gaan welke aspecten van je veelkleurige persoonlijkheid tijdens je loopbaan minder aan bod zijn gekomen en hoe je daar nu, in je derde levensfase, wel ruimte voor kunt maken. Want dat is één van de grote voordelen van met pensioen gaan: je hoeft niet meer samen te vallen met wat je doet, maar kunt volledig toegroeien naar de persoon zijn die je bent of wilt zijn.

Tot zover de werkkamer. Dan nu over naar de twee overige kamers in het fysieke, materiële domein, die ik wat summierder zal behandelen. 

De schatkamer

Veel mensen denken dat het geluk van een goed pensioen in de schatkamer te vinden is. Dat is maar ten dele waar. Een goed inkomen is de basisvoorwaarde voor een comfortabele pensioentijd, daar zal weinig discussie over zijn. En het is helaas een feit dat veel mensen niet echt weten wat hen financieel te wachten staat op het moment dat het pensioen zich aandient. Het is een lastig onderwerp dat ze liever uit de weg gaan of ze vertrouwen er blind op dat het allemaal wel goed komt. Zeker met de komst van de nieuwe pensioenwet is het raadzaam om je enigszins te verdiepen in deze materie en om je financiën regelmatig goed in kaart te brengen, eventueel met behulp van een financieel adviseur. In mijn boek staan diverse oefeningen om de begroting van je behoeften en verlangens in kaart te brengen en daar je uitgaven op af te stemmen. 

De belangrijkste boodschap in de schatkamer luidt echter dat tevredenheid verder strekt dan welvaart en eerder is gericht op welzijn. Vanaf een zeker niveau (twee keer modaal om precies te zijn) voegt geld weinig toe aan onze levensvreugde, maar leidt het eerder tot zorgen of we de huidige levensstandaard in de toekomst nog wel kunnen blijven handhaven. Daarom is het goed om je relatie met geld te onderzoeken en een mindset te ontwikkelen die je in staat stelt om een goede balans tussen wensen en mogelijkheden te hanteren.  

De eetkamer

Feuerbach schreef in 1850: der Mensch ist was er isst. Naast deze beschouwelijke invalshoek, weten we ook uit wetenschappelijk hoek steeds meer over het belang van gezonde voeding voor je lichamelijke en geestelijke gezondheid. Gezonde voeding heeft een preventieve werking op talloze ouderdomskwalen en ziektes. Ook de maatschappij is erbij gebaat, want de financiële consequenties zijn groot. In Europa wordt op dit moment van elke verdiende euro 18 cent uitgegeven aan de behandeling van zieke mensen en slechts 0,4 cent aan preventie. De behandeling van gezondheidsproblemen vraagt dus 45x meer uitgaven dan het voorkomen daarvan. We zouden onszelf veel ellende en kosten kunnen besparen door veel meer in te zetten op preventie en dat begint met het propageren van gezonde eetgewoontes. 

Begrijp me goed: ik ben geen moraalridder die mensen vertelt wat ze moeten doen en ik ben ook tamelijk allergisch voor ‘het verbod op genot’. Ik ben echter wel overtuigd van het feit dat een gezond en diervriendelijk dieet jezelf en je leefomgeving ten goede komen. In mijn boek geef ik daar vele voorbeelden van, waarvan ik hoop dat ze inspireren tot goede keuzes. 

Tot zover de drie kamers in de fysieke en materiële vleugel van het pensioenkasteel. Hopelijk heb je er een aantal tips uitgehaald om het afscheid van je werk en de aanvang van je pensioentijd vorm te kunnen geven. De volgende keer betreden we de emotionele/ relationele vleugel van het pensioenkasteel, waar we de woonkamer, de fitnesskamer en de slaapkamer bezoeken.