VZN na top arbeidsmarktkrapte: ‘Waarom worden zzp’ers op de arbeidsmarkt niet aangesproken?’

Het kabinet organiseerde op 21 maart een top over arbeidsmarktkrapte, waarbij veel prominenten uit belangenorganisaties, onderzoek en wetenschap uit de wereld van werk bij aanwezig waren. Centraal stond de vraag: ‘Hoe kunnen we meer doen met minder mensen?’

Ook Cristel van de Ven, voorzitter VZN, was erbij. “Ik vond deze top een belangrijk initiatief,” zegt ze, “maar de gekozen vorm had veel beter gekund. En het stoorde me enorm dat tijdens de plenaire bijeenkomst niet eenmaal de positie en de kracht van zelfstandigen werd besproken. Zo’n blinde vlek kan dit kabinet zich niet veroorloven.”

Arbeidskrapte, een structureel probleem
Het initiatief voor de top ging uit van minister Eddy van Hijum (SZW), die de bijeenkomst opende. Personeelsschaarste is een structureel probleem geworden; voor elke 100 werkenden zijn in ons land 108 vacatures, en dat wordt niet beter volgens het rapport van de Staatscommissie Demografische Ontwikkeling 2050.

Bewustzijn, perspectief en keuzes nodig

De vergrijzing komt nu echt op stoom, babyboomers verlaten de arbeidsmarkt en dat zal ervoor zorgen dat de krapte niet verdwijnt. Om het nog erger te maken: we hebben de komende jaren nog extra mensen nodig voor de zorg, voor woningbouw, voor de energietransitie, voor defensie, om de uitstroom van ouderen uit het onderwijs op te vangen, et cetera. Personeelstekort is dus een hardnekkig probleem dat zand strooit in de raderen van onze economie en samenleving. Er zijn keuzes en innovatie nodig – wat doen we wel en wat niet? – op allerlei  terreinen. Er zijn voldoende rapporten en suggesties. Is het een kwestie van perspectief? Hoe kijken we naar de situatie; vanuit schaarste of vanuit kansen en mogelijkheden?

Aan deze top ging geen sturend overleg met de polder vooraf.

Met minder mensen meer presteren

Minister Eddy van Hijum vatte het als volgt samen: “Het tekort aan personeel ondergraaft de kwaliteit van de publieke dienstverlening en het verdienvermogen van Nederland. We moeten onder ogen zien dat er geen eenvoudige oplossingen zijn. Om onze welvaart op peil te houden moeten werkgevers in vrijwel alle sectoren met minder mensen méér presteren. Onze arbeidsproductiviteit moet omhoog en meer uren werken moet aantrekkelijker worden. En we moeten alles op alles zetten om mensen die nu nog werkloos langs de kant staan kansen te bieden om mee te doen. Over de aanpassingen die dit vraagt, ga ik op deze top met alle aanwezigen in gesprek.”

De bijeenkomst bracht geen breaking news, maar de sfeer was wel aandachtig en geanimeerd.

Marieke Blom, hoofdeconoom van ING, duidde in haar keynote speech de krapte op de  arbeidsmarkt en legde de verbinding naar gesprekken over productiviteit en over keuzes om te maken in onze economie en publieke sector. Een samenvatting van haar betoog:

“De krapte op de arbeidsmarkt is ons grootste probleem. Het speelt overal, ook internationaal. Er ligt al veel kennis op tafel, de analyse is er al. En toch begrijpen we het niet helemaal. We willen verduurzamen, de arbeidsparticipatie verhogen (al werken we per inwoner al veel uren per week en per gezin ligt het aantal uren werk nog hoger). Als je mensen productiever maakt, gaan ze meer verdienen, kunnen ze meer besteden, wat de vraag naar personeel verhoogt. De onderliggende beweging is, dat er langzaam mensen uitstromen en de vraag naar werkenden groeit.”

“Het is een gemiste kans als je geen keuzes maakt,” vervolgt Blom, “Meer onderwijs, meer zorg, meer defensie, meer vergroening vraagt immers steeds hogere bedragen. De realiteit is dat de overheid niet alles voor iedereen kan doen. Het aantal doelen en beloftes zal moeten worden bijgesteld. Personeelsbeleid is meer dan ooit onderdeel van een lange termijn strategie. AI kan helpen als ‘leraar’. R&D wordt met de inzet van AI ook makkelijker. Groepen bedrijven kunnen samenwerken, nog meer dan ze nu al doen. Leven lang leren is nodig evenals de begeleiding van werkenden naar de plekken waar ze nodig zijn, waar ze floreren en voldoende inkomen genereren. Houd vooral vast aan het gevoel van kracht. We zijn – actueel nieuws – wel het vier na gelukkigste land ter wereld.”

Stevige kabinetsdelegatie

Het kabinet was met vijf bewindslieden aanwezig. In een paneldiscussie, onder leiding van moderator Anouschka Lahij, vertelden minister Eddy van Hijum (SZW), minister Dirk Beljaarts (EZ), minister Fleur Agema (VWS), minister Eppo Bruins (OCW) en staatssecretaris Mariëlle Paul van Funderend Onderwijs en Emancipatie welke problemen de personeelsschaarste veroorzaakt in hun domein en welke initiatieven en oplossingen zij zien.

Na een korte pauze werd het gesprek verbreed; alle aanwezigen gingen met elkaar in gesprek in vier interactieve deelsessies rondom de volgende thema’s:

Productiviteit, geleid door Dirk Beljaarts (EZ)
Aansluiting onderwijs – arbeidsmarkt, geleid door Eppo Bruins (OCW)
Slimmer werken in de (semi) publieke sector, geleid door Fleur Agema (VWS) en Mariëlle Paul (OE)
Duurzame Arbeidsparticipatie, geleid door Eddy van Hijum (SZW)

• Lees meer over de vele genoemde suggesties tijdens het panelgesprek, de afsluitende sessie en reacties achteraf van prominenten, zoals Jurriën Koops (ABU), Brigitte van der Burg (NBBU), Ronald Dekker (TNO)

Een aantal van de reacties lichten we uit op ZiPconomy:

Reactie Cristel van de Ven, voorzitter Vereniging Zelfstandigen Nederland (VZN)

“Goed dat de minister deze top heeft georganiseerd en vooral ook met zoveel bewindslieden,” zegt Van de Ven. “Ik vond dat de minister op heel korte termijn heel veel mensen met verstand van zaken bij elkaar had weten te brengen. Ik keek die zaal rond en zag: dit zijn mensen uit de wetenschap, vanuit het onderwijs, bedrijfsleven, vakbonden, brancheorganisaties. Een groep mensen die met elkaar – de kennis hebben om oplossingsrichtingen vorm te kunnen geven.”

“In de uitvoering leek de top op een congres, waarbij wij als deelnemers vooral luisterden. De deelnemers konden niet zelf kiezen aan welke deelsessie zij deelnamen. Hierdoor werden mensen, waaronder ikzelf, niet ingedeeld bij de deelsessie waar zij vanuit hun expertise de meeste toegevoegde waarde konden leveren.”

“Marieke Blom, hoofdeconoom van ING, gaf in haar keynote speech een messcherpe analyse  waarin ze aangaf dat er keuzes nodig zijn. Over de oplossingsrichtingen die zij schetste hadden we – in mijn ogen – heel gericht door kunnen praten. Maar na haar keynote kwam er een panelgesprek met de vijf bewindslieden. Een soort groepsinterview zonder interactie met de zaal. In de breakout sessies was er weinig mogelijkheid voor verdieping in de uitwisseling. De breakout sessies hadden wat mij betreft beter gebruikt kunnen worden voor het doorspreken van de oplossingsrichtingen die Marieke Blom schetste. Met een goede moderator hadden de experts daar gerichte input op kunnen leveren en hadden we met elkaar wellicht nieuwe werkende wegen kunnen bedenken, wat een grote verrijking zou geven voor de bewindslieden. Misschien moet het nog een keer worden georganiseerd in een betere vorm.”

• Lees ook: 10 problemen en oplossingen voor de krappe arbeidsmarkt

“Tijdens de bijeenkomst werd bovendien, terecht, het belang van het MKB genoemd, maar werd niet eenmaal de positie en de kracht van zelfstandigen besproken. Ook in het woordgebruik werden ze niet geadresseerd, noch door de minister, noch door de dagvoorzitter. Er werd vooral gesproken in termen van werkgevers en werknemers. Waarom wordt een substantiële groep werkenden op de arbeidsmarkt niet genoemd? Als je het totaal beschikbare arbeidspotentieel goed en gericht wilt inzetten, ervaar ik dit als een grote misser.  Zo’n blinde vlek kan dit kabinet zich toch niet veroorloven?!”

Reactie Anne Megens, directeur beleid en advies AWVN

“Mooi dat het kabinet met de arbeidsmarkttop erkent dat krapte één van de grootste uitdagingen van dit moment is en dat oplossingen – ook vanuit de politiek – zich niet vanzelf aandienen,” vindt Anne Megens. “We zullen daarin als arbeidsmarktpartijen en kabinet keuzes moeten maken en dat zal niet altijd even makkelijk zijn. Eén van de no-brainers is het investeren in onderzoek, onderwijs en innovatie zodat we én hoogwaardige arbeid hebben in de toekomst én het werk met minder mensen kunnen doen. Ook is het nodig om meer uren werken aantrekkelijker te maken en zoveel mogelijk mensen naar werk te begeleiden die niet zelfstandig de arbeidsmarkt op komen. Verder moeten we ook de vraag omlaag brengen, door als bedrijven slimmer te gaan wérken in plaats van slimmer te wérven. Maar het vraagt ook discipline van de overheid, door een rem te zetten op de groei van de publieke sector en van nieuwe regelgeving.”

“Wat wel een gemis was, is dat het niet is gegaan over de rol van buitenlandse werknemers in Nederland. Een gevoelig punt in deze coalitie, dat besef ik, maar het is voor het functioneren van de arbeidsmarkt van groot belang dat gerichte kennis-, studie- en arbeidsmigratie mogelijk blijft.”

“Al met al een prima initiatief, deze top, en nu is vooral de hamvraag of het ons ook lukt om de juiste keuzes te maken.”

Reactie Ton Wilthagen, professor Arbeidsmarkt Tilburg University

“Het kabinet besteedde met de arbeidsmarkttop eindelijk breed aandacht aan de structurele en niet oplosbare arbeidsmarktkrapte,” aldus Ton Wilthagen. “Duidelijk werd dat we van diverse mogelijke recepten voor de krapte geen hoge verwachtingen kunnen koesteren, zoals meer uren werken, productiviteitsverbetering, de toekomstige instroom van jongeren enzovoort. En arbeidsmigratie is geen politiek wenselijke optie. Er moet dus worden gekozen aan de vraagzijde: waar willen we ons in Nederland economisch en maatschappelijk op toeleggen? De aanwezigen verwachtten hier regie en visie van het kabinet, maar dat weet nog niet goed wat en hoe te kiezen en ziet hier voor zichzelf een bescheiden rol.”

Kortom

Het is een collectieve uitdaging. Ieders inzet en inventiviteit doet er toe om productie- en uitvoeringsproblemen nu en structureel op te lossen.