ZZP en armoede. Oorzaak of gevolg? Zoeken naar de waarheid achter de cijfers.

Het CBS is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een zeer actieve nieuwsmachine. Een niet aflatende stroom aan cijfers en berichten wordt door de rekenmeesters de wereld ingestuurd. Zonder al te veel duiding van die cijfers. Duiding is namelijk – terecht – niet aan het CBS, zo oordeelt het CBS zelf. Gevolg is wel dat al die cijfers en grafiekjes bron van inspiratie zijn voor de meest wilde interpretaties. Zo ook als het gaat over de wereld van de zzp’ers. Dat deze term nieuwswaardig is geworden, weten ze bij het CBS immers maar al te goed.

Discussie over oorzaak

Zo verschenen vorige week op tal van nieuwssites berichten over armoede onder zzp’ers. Die waren afgeleid van het CBS-persbericht: “Bijna 1 op de 10 zzp’ers loopt risico op armoede”. Het FD maakte daarvan: Zzp’er loopt grootste risico onder armoedegrens te belanden. “Opvallend is dat het percentage zzp’ers dat in armoede leeft toeneemt, terwijl voor álle werkenden juist sprake is van een daling”, zo schrijft het FD. Inderdaad opvallend. Maar wat nu de oorzaak hiervan is, daar kwam het FD niet toe, net zo min als andere nieuwsmedia. Net zo min als ze  aan de vraag toe kwamen wat nu oorzaak en gevolg is in deze relatie.

Op twitter vroeg bijvoorbeeld Wim Davidse zich af of de armoede juist niet groter zou zijn als er mínder zzp’ers waren.

Meer zzp’ers, minder langdurige armoede?

Zijn tweet deed me denken aan een uitspraak van Ive Marx, hoogleraar Sociaal-Economische Wetenschappen en Sociologie aan de Universiteit Antwerpen. In een debat in Brussel over de Nederlandse flexibele arbeidsmarkt wees hij zijn opponent erop dat er in Nederland dan wel veel meer zzp’ers zijn, maar ook veel minder (langdurige) armoede.

Arbeidseconoom Ronald Dekker ziet het echter anders. In een reactie op de suggestie van Wim Davidse schrijft Dekker dat de lage drempel om zzp’er te worden in combinatie met het krijgen van ‘vaak minder dan het minimumloon’ leidt tot een arbeidsrisico.

https://twitter.com/dekkerronald/status/953603540928401408

Laag uurloon of laag inkomen?

De laatste tweet roept de vraag op of zzp’ers echt zo ‘vaak’ betaald worden onder het minimumloon.

Over uurtarieven en of die vaak onder het minimum (uur)loon liggen, is helaas weinig bekend. Het CBS heeft cijfers over het totale inkomen. Of het aantal uren dat iemand beschikbaar is. Maar niet over uurtarieven van zzp’ers. Of ze dus uitbetaald krijgen onder het minimumloon, kunnen we uit de CBS-cijfers niet halen. Loonwijzer heeft wat cijfers (waarvan ik de validiteit niet ken) en die cijfers suggereren dat het betalen per uur onder het minimumloon zelden voorkomt.

Ronald Dekker wijst in een andere tweet op de pakketjesbezorgers, die inderdaad geen uurtarieven kunnen maken om erg vrolijk van te worden. Maar dat is op de 1,4 miljoen zelfstandigen in Nederland natuurlijk maar een beperkte groep, waar bovendien al veel aandacht voor is.

Waarbij er nog wel een verschil is met laag tarief/uren niet kunnen declareren. Of gewoon te weinig opdrachten hebben (zie bijv deel creatieve sector). https://t.co/53kbq3nhOh

— Hugo-Jan Ruts (@hugojanruts) January 17, 2018

Verdienvermogen

Zelf denk ik dat het armoederisico van zzp’ers niet zozeer te maken heeft met de tarieven die opdrachtgevers betalen. Het kabinet heeft een minimum-inhuurtarief voorgesteld. Wat mij betreft een prima maatregel. Hij zal echter maar een beperkt aantal opdrachtgevers raken en daarmee ook een beperkt effect hebben op de armoedecijfers.

Het feit dat een groep zzp’ers niet in staan is om voldoende declarabele uren te maken (het verdienvermogen) lijkt mij een logischer verklaring voor deze cijfers. Zonder dat ik dit overigens kan staven met cijfers.

Pierre Spaninks wees wel terecht op het onderbelichte feit dat het armoederisico vooral groter is bij een zelfstandige die een beperkt aantal uren werkt.

https://twitter.com/PierreSpaninks/status/953871047090196480

Laag inkomen: tijdelijk of structureel ?

Dat werknemers een veel kleiner risico hebben op een ‘laag inkomen’ is tamelijk logisch: ze hebben de bescherming van het minimumloon. Het punt van Wim Davidse gaat meer om de vergelijking met niet-werkenden.

Een ander punt om te benoemen, en ook iets wat de discussie (in de pers) niet haalde: het CBS heeft het niet over daadwerkelijke armoede, maar over: het risico op armoede als gevolg van een laag inkomen. Een interim-manager die al een tijd geen opdracht heeft dan heeft hij/zij geen inkomen. Dat heeft niets te maken met tarieven onder het minimumloon. En mogelijk heeft hij/zij wel een stevige financiële buffer, wat niet wordt meegenomen in deze cijfers.

Van de zzp’ers had 10% in de afgelopen jaren in één jaar een laag inkomen (dat is: een besteedbaar inkomen onder bijstandsniveau, minder dan 1.000 euro per maand). Over de periode 2011-2016 is dat cijfer redelijk stabiel (iets gedaald ten opzichte van piekjaar 2013).

Als we kijken naar het ‘langdurig laag inkomen’ (dat lijkt me pas echt zorgelijk) dan ligt het cijfer bij zzp’ers een stuk lager. Zo heeft ‘slechts’ 2,1 procent van alle zzp’ers langdurig een laag inkomen.

De rest van de 10% heeft blijkbaar dus vooral last van een tijdelijke dip. Met een beetje optimisme kun je zelfs stellen dat dit dus ook een ondernemersrisico is. Heel wat zelfstandigen hebben wel eens een jaar gehad met een heel lage omzet, of beter gezegd: laag financieel resultaat.

Oorzaak of gevolg ?

Het zou natuurlijk ook zo kunnen zijn dat sommige mensen een dermate matige positie op de arbeidsmarkt hebben, en daarmee al een armoederisico lopen, dat ze maar hun uitvlucht zoeken in het zelfstandig ondernemerschap.

De suggestie dat voor een groep een dreigend armoedesituatie de aanleiding is om zzp’er te worden in plaats van dat armoede het gevolg is van het zzp-schap, vindt Ronald Dekker in ieder geval wat al te ver gezocht.

https://twitter.com/dekkerronald/status/953626220515745792

Het beperkte verdienvermogen onder een deel van de zelfstandigen, die zich al dan niet gevangen voelen in het ondernemerschap, bracht PZO vorig jaar tot het vrij radicale idee om zelfstandigen eenmalig in de gelegenheid te stellen om de WW in te stromen.

Eerst meer vragen, dan een antwoord

Terug naar de kern van het CBS-bericht: zzp’ers hebben een hogere kans dan werknemers om een inkomen te hebben onder de minimumloon-grens. Op zich is dat nogal wiedes. Werknemers hebben de bescherming van de Wet Minimumloon. Zzp’ers hebben die bescherming niet.

Bijna 10% zzp’ers met een (tijdelijk) laag inkomen is ook een relevant cijfer. Al was het maar om alle (aspirant) zelfstandig ondernemers voor ogen te houden dat ondernemerschap komt met pieken en dalen waar je ook financieel op voorbereid moet zijn.

Dat 2% van de zzp’ers een structureel laag inkomen heeft, is echt zorgelijk. Maar dat vraagt om een steviger analyse en daarna om gericht aandacht. Het aangekondigde minimumtarief voor (let wel: zakelijke!) opdrachtgevers gaat daar waarschijnlijk maar beperkt iets aan doen. Ook niet als dat tarief wat hoger komt te liggen, zoals onder andere GroenLinks-Tweede Kamerlid Zihni Ozdil wil.

https://twitter.com/ZihniOzdil/status/953547260276695040