Hans Vijlbrief (D66): “Geef zzp’ers de status die ze verdienen”

De zelfstandig ondernemer is here-to-stay. Wat is de positie van D66 als het gaat om de zzp’er?

D66 kiest voor de werkelijkheid van vandaag: zelfstandigen zijn hier om te blijven. Dus zorgen wij voor duidelijkheid, bescherming én ruimte. Onze partij heeft oog voor het feit dat er misbruik wordt gemaakt van de zzp-constructie. Tegelijker vond ik zelf dat we in de politiek aan het begin van dit jaar wat hard van stapel liepen toen we van plan waren het moratorium op de wet DBA op te gaan heffen en meteen volledig wilden gaan handhaven. Toen schrok ik even. Er zijn namelijk ook een heleboel mensen die als zzp’er werken en dat met plezier doen. Gaan we die mensen nu het leven onmogelijk maken? Daarnaast schrok ik ook van het feit dat veel werkgevers zeiden: ‘Ja, waarom doen jullie dit eigenlijk? Onze ziekenhuizen draaien namelijk op zzp’ers.’  Daarom heb ik toen ook het kabinet aangespoord voor een zachte landing te zorgen.

Ik zie echt een aparte rol voor zzp’ers in de arbeidsmarkt. Ik denk dat ons arbeidsrecht waarin we zeggen: ‘je bent ófwel een werkgever ófwel een werknemer’ niet meer bij deze tijd past.

In het D66-verkiezingsprogramma staat: ‘Het is hoog tijd dat er duidelijkheid komt over de status van zelfstandigen.’  Ook vanuit ondernemers en zzp’ers klinkt de roep om meer duidelijkheid. Hoe wil D66 die duidelijkheid verschaffen?

In de Kamer ligt er al een wet, namelijk de VBAR. Daar was ik niet enthousiast over, met name het VBA-gedeelte. Die wet is eigenlijk de jurisprudentie van de afgelopen jaren, vertaald in een wet. Dat zou dan de nieuwe wet moeten zijn. Maar daarmee creëer je niet wat wij het liefst zou willen: een status voor de zzp’er. Samen met drijvende kracht Thierry Aartsen (VVD), Inge van Dijk (CDA) en André Flach (SGP) zijn we om de tafel gaan zitten, met als resultaat de Zelfstandigenwet.  Het uitgangspunt van die nieuwe wet was om zelfstandigen een aparte plek te geven op de arbeidsmarkt. Samen met het rechtsvermoeden van werknemerschap (onderdeel van de VBAR, red.), denken we een eigen status te kunnen creëren voor zelfstandigen, die ook voldoende bescherming bieden tegen allerlei schijnconstructies.’

Is de Zelfstandigenwet in staat om alle onzekerheid weg te nemen?

Het korte antwoord daarop is ja. Het langere antwoord is: dat hangt af van hoe we het precies gaan inrichten. We zijn als initiatiefnemers nog bezig om de reacties uit de internetconsultatie te verwerken. In de wet voeren wij een paar toetsen uit die mensen door een poortje moeten leiden waardoor ze ofwel zelfstandigen zijn ofwel werknemer. Het kenmerkende verschil met de VBAR is dat wij relatief veel aandacht geven aan de wens van de ondernemer. Dat is het ‘liberale tintje’ aan de wet. En er komt een speciale commissie die vooraf uitspraak kan doen over de werkrelatie.

Maar in de Zelfstandigenwet hebben we nog steeds ook wel de werkrelatietoetsen. Die bevat toch ook wel wat open normen.

Ja, daar ben ik het mee eens. Maar omdat je door die sluis bent gegaan van de zelfstandigen toets. denken wij dat je meer duidelijkheid krijgt dan dat je dat in de wet VBAR zou krijgen. En er zijn minder criteria. Bovendien zijn ze helderder. En de zogenoemde holistische toetsing die altijd door een rechter kan plaatsvinden, blijft bestaan. Daar kun je ook niks aan doen.

We hebben het net al over de VBAR gehad. Jullie zijn daar geen voorstander van, maar wel van het R-deel, het rechtsvermoeden van werknemerschap.  

Ja, de kans is groot dat er zoiets als een rechtsvermoeden van werknemerschap uitrolt. Wij noemen geen expliciet bedrag, maar het zal rond de 36 euro per uur zijn.

In jullie verkiezingsprogramma staat ook dat D66 ‘de verschillen tussen zelfstandigen en mensen in loondienst willen verkleinen met betrekking tot de fiscaliteit en de sociale zekerheid’.

Dat is de oude gedachte van Hans Borstlap (voorzitter commissie Regulering van Werk, red). Om te voorkomen dat flex en vast te veel uit elkaar groeien, moeten we ze fiscaal en in wetgevingstermen zo gelijk mogelijk behandelen, schreef hij. Dat lijkt mij een logisch uitgangspunt. Dus vinden we bij D66 dat het verstandig en rechtvaardig is om iedereen ongeveer in hetzelfde regime te hebben – ondanks dat we de Zelfstandigenwet hebben. Met dien verstande dat de zelfstandige niet kan teren op een collectieve pot die door anderen is gemaakt.

Tegelijkertijd wil je het karakter van de zelfstandige niet helemaal tegengaan. Dat is een lastig dilemma. In de Zelfstandigenwet proberen we dat op te lossen door te zeggen ‘we willen adequate niveaus van dekking bij arbeidsongeschiktheid en pensioen’. Voor die open norm hebben we bewust gekozen.

Wat is dan volgens D66 ‘adequaat’?

We hebben de term “adequaat” bewust gekozen omdat diet ruimte biedt voor verdere uitwerking, en aan de rechtspreek om dit in te beoordelen. Maar het moet wel voldoende bescherming bieden, bijvoorbeeld vergelijkbaar met de BAZ (het wetsvoorstel Basisvoorziening Arbeidsongeschiktheid Zelfstandigen, het wetsvoorstel van het kabinet, red.) Een soort minimum voorziening voor arbeidsongeschiktheid dus. Bij pensioenen om iets geregeld te hebben om bovenop de AOW. Hoeveel? Dat zou je ook gewoon aan werkgevers, werknemers en zelfstandigen organisaties kunnen overlaten. Waarom niet? 

D66 is dus voorstander van de wet voor een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers?

Ja, we zijn in principe voor de BAZ. Maar niet elke zzp’er zal va de publieke basisverzekering gebruik van willen maken, of zit nu zelf al bij een andere verzekering. Dus de opt-out mogelijkheid willen wij zeker behouden. De keuzevrijheid voor de zzp’er hoort bij de huidige arbeidsmarkt. De arbeidsmarkt is gewoon veranderd, er lopen andere mensen rond. Dus wij steunen de BAZ wel, maar een opt-out is wel van belang.

In jullie verkiezingsprogramma hebben jullie het over een ‘disbalans’  tussen werknemers en zzp’ers in de publieke sector. Waar doelt D66 dan op?  

Dat spanningsveld zie ik elke dag. Immers, ik ben een sociaal liberaal. Enerzijds wil je vrijheid bieden, anderzijds wil je niet dat de vrijheid van de één ten koste gaat van de ander. Daarom staat in de Zelfstandigenwet dat je voor adequate niveaus zal moeten zorgen, zodat je niet teert op de zak van een ander. Maar dat geldt ook in sectoren waarin op dit moment van heel veel zzp’ers gebruik wordt gemaakt, terwijl dat een manier is om het arbeidsrecht te omzeilen. Iets dat ten koste gaat van de vaste werknemers.

Toch denk ik, dat als je dit vanuit Den Haag probeert te regelen, je jezelf verschrikkelijk in de vingers snijdt. Dus ik zou toch willen zeggen: ‘laat dit nou even op CAO-gebied gebeuren’ – waarbij ik de vakbeweging wel zou willen oproepen: ‘zet niet alles dicht, hou niet alles tegen, want je haalt alle flexibiliteit uit die organisaties’.

Dus vanuit D66 willen jullie sectoren zelf de ruimte geven om daar afspraken over te maken?

Ja, dat staat ook in de zelfstandigenwet. Als er sectoren zijn waarvan je van tevoren al weet dat er veel misbruik wordt gemaakt van zzp’ers, of er sprake is van een schijnconstructie, dan is het best voorstelbaar dat je een strenger regime nodig hebt.

Wel of geen zzp’ers kunnen inhuren voor piek & ziek, daar verschillende politieke partijen flink in, GL/PvdA wil dat bijvoorbeeld helemaal niet, een partij als BBB laat het geheel vrij. Waar staat D66?

Het wordt een beetje saai, maar ergens ertussenin. Zelf ben ik zelf geneigd om meer naar de liberale kant te hangen en te zeggen ‘geef nou gewoon die zzp’er de rol waarvoor hij of zij ook gemaakt is, en die rol is flexibiliteit’.  Doe daar ook niet zo truttig over. Tegelijkertijd bestaat er de zorg dat dit niet ten koste moet gaan van de mensen die een vast contract hebben.

Daarnaast:  je kan je ook best voorstellen dat mensen starten als zzp’er en uiteindelijk doorgroeien naar een vast contract. Je kan je ook voorstellen dat iemand eerst een vast contract heeft, een relatie krijgt, kinderen krijgt en denkt: ik zou eigenlijk zelf willen uitzoeken wanneer ik werk. Dus ik zou hier toch willen pleiten voor iets meer ontspanning aan beide kanten.

Ja, dus jullie zeggen eigenlijk dat de inzet van een zzp’er bij piek en ziek in de zorg wel moet kunnen.

Ja, onder voorwaarden dus. 

Tot slot: waarom moet een zzp’er op 29 oktober D66 stemmen?

Omdat wij in Nederland een unieke positie innemen in het politieke spectrum. Wij zijn een progressieve, sociaal-liberale partij en voor ons is het fundamenteel dat de zzp’er de status krijgt die hij of zij verdient. In breder perspectief is het zo dat wij op een groot aantal terreinen doorbraken voorstaan waarmee we de Nederlandse economie en  maatschappij weer vooruit willen helpen.

Wij zijn het totaal zat dat we elkaar de hele dag zeggen dat niks kan in dit land. En dat betekent dat je wel moet durven, ook wat betreft ideeën. Een voorbeeld is de Zelfstandigenwet. Voor ons geldt: het mag wel, en het kan.