Hoe gaat de post-corona samenleving eruit zien?

Terwijl het corona-virus nog voortwoekert, slachtoffers eist, mensen aan huis bindt en organisaties platlegt, wordt toch voorzichtig nagedacht over de ‘post-corona’ samenleving. De prangende vraag is of deze dubbele crisis van zowel gezondheid als economie blijvende effecten zal hebben. Dat zal sterk afhangen van de duur en diepte van de crisis. Er is in ieder geval een viertal scenario’s mogelijk te achten. Een ‘business as usual scenario’ met een plus is het meest waarschijnlijk.

Korte en lange termijn

Bij een scenario gaat het om gevolgen op de langere termijn. Die gevolgen hoeven niet per se te worden doorgerekend, als dat al mogelijk is. Het draait om een aannemelijke en sterk vereenvoudigde voorstelling – ‘possible worlds’ – van de wijze waarop de toekomst zich kán ontwikkelen. Op de korte termijn, als de samenleving min of meer virusvrij is, zal er direct van alles gebeuren. Die gebeurtenissen kunnen de kiem zijn voor veranderingen die beklijven – of niet. We treuren om de mensen die we verloren hebben, pakken ons werk weer op, blij om terug te keren in de kantoortuin. Feestjes en evenementen worden ingehaald. De financiële balans wordt thuis, in bedrijven en door de overhead angstvallig opgemaakt. En we maken de nodige goede voornemens. Maar wat betekent dat voor de langere termijn?

Alles wordt anders en beter

Scenario 1, alles wordt anders en beter, is het scenario waarop velen hopen. We komen tot bezinning en grijpen deze crisis aan om de samenleving fundamenteel te herijken. We hebben weer eens geleerd welke waarden echt belangrijk zijn: gezondheid, werk, inkomen, samenwerking, solidariteit, de publieke voorzieningen, waaronder zorg, onderwijs, en politie, voedselvoorziening en dus een sterke en actieve overheid. Jongeren gaan kiezen voor die sectoren. We transformeren de economie, inclusief land- en tuinbouw, radicaal en realiseren een inclusieve arbeidsmarkt. Eenzaamheid wordt tweezaamheid. Tijdens de crisis zijn we allemaal flink geupdate in digitale vaardigheden en thuiswerken en daarmee slagen we erin om de klimaatdoelstellingen in korte tijd te bereiken. Vliegen hebben we afgeleerd en we stoppen met het eten van vlees.

Toenemende ongelijkheid en spanningen

Scenario 2, toenemende ongelijkheid en spanningen, is het tegengestelde scenario, het zwartgallige toekomstbeeld. De financiële positie van mensen, bedrijven en overheden heeft zulk een forse klap opgelopen, dat aanhoudende bezuinigingen onvermijdelijk zijn. Herstel blijft uit. Daardoor zal het aantal werkende armen verder toenemen en de werkloosheid loopt gigantisch op. Lonen stijgen nauwelijks meer. De kloof tussen arm en rijk wordt groter. Collectieve voorzieningen brokkelen af. Meer mensen tobben met hun gezondheid en zijn nu alleen. De overheid is uitgeput en er ontstaat een nachtwakersstaat. Alle landen sluiten de grenzen en gaan over tot economisch protectionisme. De Europese Unie valt uit elkaar. Radicale sentimenten nemen toe en ideologieën botsen hevig. We laten het klimaat voor wat het is.

Alle dagen feest

Het derde scenario, alle dagen feest, is hedonistisch van aard. We hebben gemerkt dat iedereen kwetsbaar is, dat we allemaal ziek kunnen worden en bescherming onmogelijk is. Wie weet wanneer het volgende virus zich aankondigt. Net als tegen het einde van het Romeinse rijk, neemt de decadentie toe. We feesten door, nadat we eerder al ‘schijt aan corona’ feesten zagen. De overvloed aan drugs voedt deze levensstijl. Ook de ondermijnende criminaliteit bloeit dus, evenals de extravagante mode-industrie en de plastische chirurgie. In werk en thuiszitten hebben we geen zin meer en onderwijs geloven we ook wel. De robots mogen het werk doen en het klimaat is onze zorg niet. 100 kilometer per uur rijden is voor sukkels. We vliegen massaal naar Ibiza en andere hotspots. Desnoods naar Mars. Yolo: you only live once.

Business as usual

In het laatste scenario zijn we ondanks alles onze ingrijpende ervaringen en goede voornemens redelijk snel weer vergeten. We gaan over tot de orde van de dag en tot ‘business as usual’. Er verandert niet wezenlijk veel in vergelijking tot voor de coronacrisis. Iedereen gaat weer zijn eigen weg. We proberen even moeizaam als tevoren de klimaatdoelstellingen te halen en onzeker werk in te dammen. We gaan ietsjes vaker bij onze (groot)ouders op bezoek. We durven weer op vakantie naar het buitenland en nemen af en toe de trein. De krapte op de arbeidsmarkt keert terug en aandeelhouders kunnen opnieuw tevreden worden gesteld. We weten nog steeds niet hoe we met migratie moeten omgaan. Gevestigde partijen en populisten pakken de strijd om de macht weer op. Er zijn weer nieuwe afleveringen van ‘Goede tijden, slechte tijden’ op tv.

Een dikke plus?

Vanuit de kennis die we van mens en maatschappij hebben is het laatste scenario, business as usual, het meest waarschijnlijke scenario, zeg maar de ‘default’. Zo is het ons na eerdere crises ook goeddeels vergaan, met een enkele verandering, zoals bijvoorbeeld het beter reguleren van de banken waar we nu profijt van hebben. Het tweede en derde scenario zijn extreem negatief, maar elementen ervan kunnen niet worden uitgesloten. Het eerste scenario is eigenlijk ook extreem, maar dan aan de positieve kant.

De interessante kwestie wordt in welke mate het eerste, alles-wordt-anders-en-beter scenario kan doorwerken in het laatste, business-as-usual scenario, waardoor dat scenario een dikke plus krijgt. De samenleving gaat krijgt dan geen volledige make-over, maar verandert wel aanzienlijk. Dat zou kunnen gebeuren door een samenloop van bewegingen, door een positief-versterkend effect. Ontwikkelingen die al gaande waren, zoals klimaatbeleid en –besef en meer aandacht voor de publieke zaak, worden door de ervaringen en reflecties tijdens de coronacrisis versterkt en krijgen een stevig duwtje. Dat is hoopvol en het duwen waard.