Onderzoek: politieke impasse en framing trekken zware wissel op mentale gezondheid zzp’er

Wat doet de onzekerheid in het huidige zzp-landschap met de mentale gezondheid van zelfstandig professionals? Die vraag bleef tot nu toe grotendeels buiten beeld. Onterecht, vindt Albert Allmers, directeur van FinanceFactor. Daarom nam hij het initiatief voor het onderzoek ‘De mentale druk op de zelfstandig professional’. Hij zegt: “Overal in de markt zie ik de psychische tol die de onzekerheid eist van zzp’ers. Daar mogen we niet langer over zwijgen.”

Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met ZiPconomy onder 220 zelfstandig professionals, vooral hoogopgeleid en actief in sectoren als finance, marketing, IT en algemeen management. De resultaten tonen een kant van het zzp-bestaan die tot nu toe onderbelicht bleef: de psychische kant, de mens achter het uurtarief. En die staat onder grote druk. “Ik voel me bijna een paria”, zegt een van de deelnemers van het onderzoek. 

Zorgen over de toekomst

Vrijwel alle deelnemers maken zich zorgen over hun toekomst. De onzekerheid over hun positie in het huidige politieke en maatschappelijke klimaat weegt zwaar. De belangrijkste stressfactoren zijn politieke stilstand, negatieve beeldvorming en het wegvallen van opdrachten. Die combinatie zorgt voor gebrek aan vertrouwen en psychische belasting. De helft van de respondenten weet zelfs niet of ze volgend jaar nog wel als zelfstandige actief zullen zijn.

• Lees ook: Waarom een zzp’er gewoon welkom is op je borrel of pubquiz

De discussie rondom de zzp’er vertaalt zich voor veel deelnemers in concrete gevolgen, omdat opdrachtgevers huiverig zijn geworden voor de inhuur van zelfstandigen. Bijna de helft van de deelnemers verloor de afgelopen zes maanden opdrachten. Verder merkt 38 procent dat opdrachtgevers terughoudender zijn geworden. Meer dan de helft verwacht daardoor dit jaar omzetverlies, soms van tienduizenden euro’s.

Toch lijkt de financiële pijn niet het zwaarst te wegen: slechts een op de vijf verwacht dit jaar daadwerkelijk in financiële problemen te komen. De stress wordt grotendeels door andere factoren veroorzaakt.

Negatieve framing

Wat de deelnemers van het onderzoek vooral hard raakt, is de negatieve framing van zzp’ers. Maar liefst 71 procent voelt zich in een kwaad daglicht gesteld door beleidsmakers en media. Het gevoel onbegrepen of zelfs verdacht te worden, weegt zwaar. “Alsof ik nu iets fout of illegaals doe”, is een van de reacties in het onderzoek. 

De beeldvorming heeft allereerst een direct effect op de markt en daarmee op de omzet van de zzp’er: “Opdrachtgevers zijn bang geworden door alle framing”, aldus een respondent. “De zzp’er wordt vaak onterecht gelijkgesteld met de schijnzelfstandige.” Ook in het privéleven voelt de zelfstandig professional de impact: “Ik merk nu dat sommige vrienden en familieleden zzp’ers als uitvreters zien.”

Politieke stilstand

Een andere bepalende factor voor het mentaal welzijn van zzp’ers is de huidige stilstand in Den Haag. Twee derde voelt zich daardoor niet serieus genomen en stuurloos als zelfstandige. De helft van de respondenten twijfelt zelfs of ze volgend jaar nog wel zelfstandig ondernemer zijn. “De stilstand rondom wetgeving hangt als het zwaard van Damocles boven mijn hoofd.”

• Lees ook: Handhaving schijnzelfstandigheid: 1 op 5 zzp’ers overweegt te stoppen

Het onderzoek bood de respondenten ook de kans een boodschap mee te geven aan het toekomstige kabinet. De oproep van de deelnemers is duidelijk en krachtig: het is tijd om knopen door te hakken, met heldere, moderne wetgeving en zonder alle zzp’ers over één kam te scheren. “Pak alleen de problemen en malafide opdrachtgevers aan. Niet de zelfstandigheid als geheel.”

Daarnaast moet de politiek de markt voorzien van duidelijkere informatie om zo onzekerheid bij opdrachtgevers weg te nemen. “De politiek moet zich uitspreken, zodat opdrachtgevers weer opdrachten open durven te stellen voor zzp’ers. Een opdrachtgever die twijfelt, doet het anders niet.’’

Roep om erkenning

Het onderzoek maakt duidelijk dat de zzp’er zich in de hoek gezet voelt. Het gebrek aan erkenning tast het vertrouwen aan en drukt mentaal zwaar, zo blijkt uit de antwoorden. Zzp’ers benadrukken de behoefte bij de opdrachtgevers aan hun specifieke expertise en hun rol als aanjagers, maar ook aan flexibiliteit en onafhankelijkheid. De politiek doorkruist dit speelveld van vraag en aanbod en dat steekt. “Erken zzp’ers voor de waardevolle bijdrage die ze leveren.” 

Albert Allmers ziet de resultaten als een wake-up call: “Sinds de opheffing van het moratorium ervaren zelfstandigen dagelijks de gevolgen van politiek uitstelgedrag. Dit onderzoek laat zien dat het mensen diep raakt. Daarom is het nu tijd om ook de mentale kant mee te nemen in het zzp-debat. De economie draait op zelfstandig professionals, dus hun welzijn moet serieus worden genomen. Dit onderzoek draagt daar hopelijk aan bij, want de deelnemers zijn eensgezind in hun boodschap aan de politiek: bied helderheid en neem onze noodkreet serieus.”

• Lees ook: De stille crisis onder zzp’ers: stress, onrust en aanhoudende onzekerheid