Update rapport ‘Freelance ondernemen in Vlaanderen’ geeft inzicht in flexibilisering Vlaamse arbeidsmarkt

Dat er geen uniforme of juridische definitie is van ‘de freelancer’, bemoeilijkt het debat en vormt een uitdaging voor sociaal overleg. Daarnaast zijn kwantitatieve en kwalitatieve data over freelancers nodig voor gericht arbeidsmarktbeleid. Dat schrijft de sociaal-economische Raad van Vlaanderen (SERV) in een recent verschenen update van haar rapport Freelance ondernemen in Vlaanderen.

De sociaal-economische Raad van Vlaanderen (SERV) heeft een update gepubliceerd van het eerste rapport Freelance ondernemen in Vlaanderen, dat in 2017 door de Stichting Innovatie & Arbeid uitgebracht werd. De uitgangspunten en analyses uit het rapport 2017 blijken verrassend actueel gebleven. Kwantitatieve en kwalitatieve data over freelancers zijn nodig voor de bredere visievorming op de ontwikkeling van de Vlaamse arbeidsmarkt om een gericht beleid uit te bouwen, zo concludeert de SERV.

Opzet van het nieuwe onderzoek

Het eerste rapport uit 2017 blijft een basisdocument om de problematiek van de freelancers in Vlaanderen te schetsen. De SERV heeft er daarom voor gekozen om dit niet te herhalen of te herformuleren, maar om aan het eerste rapport een update toe te voegen als een soort tweede deel.

Vertrekkend van de bevindingen en topics van vijf jaar geleden, bevat dit nieuwe rapport een overzicht van de belangrijkste evoluties en tendensen die zich sedertdien voordoen, kwantitatief en kwalitatief. Het gaat zowel om de impact van gebeurtenissen als de coronapandemie, de Oekraïne- en energiecrisis, als om globale trends die al langer spelen zoals de krapte op onze arbeidsmarkt, individualisering, globalisering en digitalisering. Ook besteedt het aandacht aan nieuwe concepten die opgang maken, zoals platformwerk en goed opdrachtgeverschap.

Aantal freelancers blijft groeien: +73% YTY 2015-2021

Vooraleer in de cijfers te duiken, definieert het rapport het begrip ‘freelancer’ uitgebreid. De SERV omschrijft het als volgt:

Een freelancer is een zelfstandige zonder personeel, die als zakelijke dienstverstrekker actief is op tijdelijke – of projectbasis, met uitzondering van de gereglementeerde of vrije beroepen.

Vlaanderen telt jaar na jaar meer freelancers, concludeert de SERV. Tussen 2015 en 2021 steeg het aantal freelance ondernemers met maar liefst 73% tot 206.018. De grootste sprong is te zien in 2021, met een toename van bijna 30 000 freelancers.

Figuur 1: Groei in aantal freelancers per jaar in Vlaanderen

In Vlaanderen is de grootste groep onder de freelancers, met name 27% of 54.591 personen (zie FIG 2), actief in het segment ‘Managements- en bedrijfsadvies’. Een tweede grote groep, goed voor 22% of 45.131 personen, is actief in het domein van ‘Communicatie, reclame, vormgeving en fotografie’. Samen maken zij de helft uit van het totaal aantal freelancers (49%). De derde grootste groep (16% of 33861 personen) situeert zich in het brede veld van de ‘IT-dienstverlening’.

Figuur 2: Verdeling beroepsgroepen freelancers in %

Is er sprake van ‘verzelfstandiging’ van de arbeidsmarkt?

Met de onderstaande grafiek (FIG 3) illustreert SERV het antwoord op de vraag of er al dan niet een ‘verzelfstandiging’ van de arbeidsmarkt speelt. Het antwoord is duidelijk ‘nee’: de verhouding werknemers in loondienst versus zelfstandigen blijft al jaren schommelen rond 86% en 14%.

figuur 3: Zelfstandigen in werkende bevolking van 20 tot 64 jaar Vlaams Gewest, 1999-2022, in % (bron: EAK Statbel Algemene Directie Statistiek – Statistics Belgium, bewerking Steunpunt Werk en Statistiek Vlaanderen)

Binnen het segment zelfstandigen wordt de top 25 van startersactiviteiten het voorbije decennium jaarlijks aangevoerd door de NACE-5-digitcode ‘adviesbureaus op gebied van bedrijfsbeheer en -voering’. Dat toont onderzoek van onder andere UNIZO aan, zo meldt de SERV. Ook de ‘overige zakelijke diensten’ en de ‘IT dienstverlening’ scoren hoog. Dit zijn activiteiten die typisch door freelancers worden ingevuld.

Flexibilisering van de arbeidsmarkt

Het rapport legt gelijktijdig ook de link met een andere bredere trend in onze arbeidsmarkt. De voorbije decennia voltrekt zich namelijk op de arbeidsmarkten van hoge-inkomenslanden een verschuiving, waarbij het naoorlogse standaard tewerkstellingsmodel terrein verliest. Dit proces van de-standaardisering houdt in dat het aantal mensen met standaard voltijdbanen afneemt, terwijl er tegelijkertijd een toename is van gedestandaardiseerde banen.

Deze evolutie is nog niet op een eindpunt, en wordt versterkt door de economische context of plotse crisissen. Dit vormt mede de achtergrond van de verdere opkomst van de freelancers op de arbeidsmarkt. Aan de zijde van organisaties stelt SERV vast dat standaardbanen in toenemende mate plaats hebben gemaakt voor deeltijdbanen, tijdelijke contracten, mini-jobs, flexi-jobs, interim-jobs en freelance tewerkstelling. Wat deze met elkaar gemeen hebben, is een grote mate van flexibiliteit met als doel via flexibel (personeels)beleid sneller te reageren op plotse marktverschuivingen.

De verhouding werknemers in loondienst versus zelfstandigen blijft al jaren schommelen rond 86% en 14%.

SERV pleit voor beter beheer van freelancers in organisaties

Total Talent Management, Strategische Workforce Planning en Goed Opdrachtgeverschap. Voor menig HR-directie en bedrijfsleider zijn dit tot heden (nog) geen vertrouwde begrippen. Maar, zo schrijft SERV, voor opdrachtgevers is nu post-covid schaarste het centrale thema geworden: hoe kom ik aan talent, op alle functies? Dat geeft aanleiding tot interne hr-strategieën zoals Total Talent Management, met een integratie van alle HR-processen op vast en flexibel vlak. Tegen deze achtergrond is ook Goed Opdrachtgeverschap het nieuwe kader om op een correcte manier om te gaan met externen.

SERV wijst op het belang van een strategisch onderbouwde beslissing bij het inschakelen van zelfstandige freelancers. Zo vermeldt SERV diverse onderzoeken en aanbevelingen waarbij organisaties worden aangespoord om een duidelijke visie te ontwikkelen over welke rollen en functies wel of niet kunnen ingevuld worden door extern ingehuurd personeel. Het is daarbij op zich denkbaar dat een freelancer kritische functies in een bedrijf uitoefent. Het is echter problematisch wanneer dit ondoordacht of zelfs onwetend gebeurt, wanneer bedrijven geen totaalbeeld hebben en niet weten dat freelancers daar verantwoordelijk voor zijn.

Het uitbouwen van een specifiek proactief beleid dat gericht inspeelt op ondersteuning van de freelancers is niet mogelijk zolang er geen duidelijke uniforme definitie is. Het maakt dat er geen correcte statistieken en data beschikbaar zijn.

Aanbevelingen uit het rapport

SERV waarschuwt: het feit dat er geen uniforme of juridische definitie is van de freelancer bemoeilijkt het debat en vormt een uitdaging voor sociaal overleg. Maar, schrijft SERV, ook het uitbouwen van een specifiek proactief beleid dat gericht inspeelt op ondersteuning van de freelancers, is niet mogelijk zolang er geen duidelijke uniforme definitie is.

Het maakt dat er geen correcte statistieken en data beschikbaar zijn. Het maakt ook dat er geen kwalitatieve analyses gevoerd worden waarbij voor iedereen buiten kijf staat welke afgebakende positie freelancers innemen. Om een gericht beleid uit te bouwen zal deze werkvorm op grond van kwantitatieve en kwalitatieve data ingebed moeten worden in de bredere visievorming op de ontwikkeling van de arbeidsmarkt.

De bevindingen uit het rapport maken ook duidelijk dat beleidsmakers hierbij out of the box zullen moeten denken, want de inzet van freelancers is niet meer beperkt tot één enkel domein.

Download het nieuwe SERV onderzoeksrapport – 2023 op de website van NextConomy