Impact van AI in het eerste halfjaar van 2025 al zichtbaar in de arbeidsmarktcijfers?

De impact van AI op ons werk, onze organisaties en de arbeidsmarkt krijgt inmiddels intensieve aandacht. Tot voor kort was er nog niets zichtbaar in de koele cijfers. Dat lijkt inmiddels wel het geval te zijn.

AI is the talk of the town. De vraag naar kandidaten met AI-expertise neemt sterk toe en onze Belgische collega en Total Talent-expert Marleen Deleu schetste onlangs een grote toekomst voor digitale freelancers. Recentelijk benadrukten de Sociaal Economische Raad (SER) en het UWV de aanstaande impact van AI op banen, en het enorme belang van om- en bijscholing, en ongeveer tegelijkertijd deed werkgeversorganisatie VNO-NCW dat ook.

Eerder deze week schreven 7 ondernemers en wetenschappers in de Volkskrant een dringende oproep aan onze Nederlandse politiek (ondertekend door ruim 100 andere ondernemers en wetenschappers) om AI snel tot topprioriteit te maken. De vermaarde Stanford-econoom en tech-optimist Erik Brynjolfsson zei eind juni in het FD dat het tweeënhalf jaar na de lancering van ChatGPT nog te vroeg is om de ware economische impact ervan in de data te zien. Toch verwacht hij de komende 5 jaar een forse productiviteitsstijging. In het artikel “Why AI hasn’t taken your job” stelde The Economist eind mei nog geen AI-effecten in de cijfers te zien. Lastig, al die ontwrichtende verwachtingen en voorspellingen die nog niet door harde data en feiten worden geschraagd. Ik meen die inmiddels wel te zien.

Werkloosheid jongeren relatief sterk gestegen, is dat nu al vanwege AI?

Veel experts zijn het hierover eens: generatieve AI zal naar verwachting zeker startersbanen onder druk kunnen gaan zetten. Zien we daar al iets van? De afgelopen maanden lag de werkloosheid in Nederland rond de 3,8%. De laagste werkloosheid noteerden we in april 2022, dus inmiddels ruim 3 jaar geleden: 3,2%. Sindsdien is deze totale werkloosheid – van iedereen tussen 15 en 75 jaar oud, want dat is de leeftijdsdefinitie van de beroepsbevolking – dus met +0,6 procentpunt gestegen. Bij de groep van 25-45 jarigen was dat +0,3 procentpunt tot een niveau van 3,1% in mei van dit jaar, en bij de groep van 45-75 jarigen was dat +0,2% tot een werkloosheid van maar 2,3%, afgelopen mei.

Onder jongeren, de 15-25 jarigen, groeide de werkloosheid echter met een fikse +1,9 procentpunt, van 6,9% naar 8,8%; dat was dus relatief sterk. Sterker nog: inmiddels beleven we de langste (gelukkig vooralsnog niet de heftigste) periode van een stijgende jongerenwerkloosheid in deze 21e eeuw – en dat terwijl we vóór 2022 drie gigantische crises hebben beleefd in deze eeuw: de hypotheken- en bankencrisis, de eurocrisis en de coronacrisis (en we zijn deze eeuw begonnen met een ruim twee jaar durende economische stagnatie, na de internetbubbleburst en de aanval op de Twin Towers).

Zou dit dus inderdaad al het begin van de voorspelde impact van AI zijn, die startersbanen zou gaan laten verdwijnen – en dan, zoals ook voorspeld, in het bijzonder van hoogopgeleiden?

AI of toeval? Het is nu opletten geblazen

Het antwoord op die vraag is nu natuurlijk nog niet duidelijk, maar er wordt zoals gezegd de laatste tijd veel over geschreven en gesproken, over die AI-klap voor startersbanen en dan met name die van hoogopgeleide starters, en dat is natuurlijk heel goed beredeneerbaar. In de CBS-kwartaalcijfers zien we inmiddels de volgende feiten.

De werkloosheid is sinds het 2e kwartaal van 2022 relatief het hardst gestegen bij … hoogopgeleiden. Hun werkloosheid was met 3,2% in het 1e kwartaal van dit jaar (ze zijn niet per maand beschikbaar, en nog niet voor het 2e kwartaal) weliswaar lager dan die van middelbaar en basisgeschoolden (3,7% resp. 6,1%), maar dat was na een stijging van liefst +28% in die bijna 3 jaar (bij de middelbaar en basisgeschoolden was dat met +20% resp. +16% duidelijk minder; totaal gemiddeld was de stijging van de werkloosheid +21%).

Die sterke stijging onder de hoogopgeleiden kwam daarbij ook nog bijna volledig voor rekening van de personen tot 35 jaar: onder hoogopgeleiden in de leeftijdscategorie 25-35 jaar steeg het werkloosheidspercentage met een enorme +38%, onder hoogopgeleiden van 15-25 jaar (de starters) zelfs met +86%…

Nog een bijzondere ontwikkeling: sinds eind 2022 is het werkloosheidspercentage van middelbaar opgeleiden van 15-25 jarigen elk kwartaal láger dan dat van de hoogopgeleiden onder de jongeren – een nieuw verschijnsel, dat al dan niet toevallig parallel loopt aan de introductie en opmars van ChatGPT en generatieve AI…

Eind juli publiceert het CBS de statistieken over het 2e kwartaal, waarmee we kunnen zien of deze ontwikkelingen zich doorzetten.

Uitdagingen en mogelijkheden voor professionals, bemiddelaars en opdrachtgevers

Van de zelfstandigen zonder personeel (zzp) is maar 5% jonger dan 25 jaar, 16% is tussen 25 en 35 jaar, 21% tussen 35 en 45 jaar, en liefst 58% is 45 of ouder. Relatief weinig jongeren dus, en zeker in vergelijking met de totale werkzame beroepsbevolking: daarvan is 17% jonger dan 25 en 21% tussen 25 en 35 jaar. AI lijkt voor de totale groep van zzp’ers dus een veel kleiner risico. Tegelijk is van de zzp’ers wel een relatief groot deel hoogopgeleid: 54%, waar dat in de totale werkzame beroepsbevolking 42% is. En van alle ICT’ers is liefst ruim 13% zzp’er (totaal in Nederland ligt dat percentage op 10,8) en de 180.000 zzp’ers die een financieel-economisch beroep uitoefenen, vormen na de technici de op één grootste groep zelfstandigen – zowel ICT als financieel-economische beroepen zullen volgens alle onderzoeken een relatief grote impact van AI gaan ervaren.

Zelfstandige professionals en “hun” bemiddelaars zullen dus veel nadruk moeten leggen op hun digital & AI skills, maar ook op hun social skills als samenwerken en een goed gesprek kunnen voeren, en op hun turbulence skills als kunnen omgaan met veranderingen en onzekerheden, kritisch denken, systeemdenken en initiatief tonen.

Tegelijk moeten opdrachtgevers zich ook realiseren: nu minder jongeren aannemen doordat hun werk (gedeeltelijk) kan worden overgenomen door AI gaat later problemen opleveren – nu geen junioren, dan heb je straks geen medioren en senioren, en nu al direct minder digital savvy mensen in je personeelsbestand. Zie AI daarom niet als vervanger, maar als versterker: starters kunnen moeilijkere taken aan met AI – als dan binnenkort die vergrijzende senioren uitstromen, want dat gaat onvermijdelijk en onverbiddelijk gebeuren, staan de moderne opvolgers direct klaar.