Zelfstandigenwet of VBAR? Twee visies op de toekomst van zzp-beleid

Na jaren van discussie liggen er nu plots twee wetten op tafel die duidelijkheid moeten geven over de vraag óf en wanneer een organisatie een zzp’er mag inhuren. Het kabinet houdt vast aan de VBAR. Vier partijen – waaronder regeringspartij VVD – zien daar niets in en hebben een alternatief gelanceerd: de Zelfstandigenwet.

Van beide varianten weten we nog niet exact hoe de beoordelingscriteria eruit gaan zien. Uiteindelijk zullen die in de praktijk misschien niet eens zo heel erg verschillen. Maar het startpunt van de VBAR en de Zelfstandigenwet is wel wezenlijk anders. Borduur je voort op de huidige jurisprudentie, waarin het er toch vooral op neerkomt dat je moet aantonen dat iemand géén werknemer is? Of ontwikkel je een nieuwe wet, waarbij de eerste vraag is: ben je aantoonbaar zelfstandig ondernemer? Die toets wordt gevolgd door een werkrelatietoets om te beoordelen of sprake is van leiding en toezicht.

In ZiPtalk vroegen we aan Wim Arie van Zelderen, beleidsadviseur bij FNV Zelfstandigen (waar 10.000 zzp’ers lid van zijn)  en Cosmas Blaauw, oprichter van coöperatie SharePeople (waar 15.000 zelfstandigen bij zijn aangesloten) naar hun eerste reacties. 

De Zelfstandigenwet: “Voor wat, hoort wat”

Cosmas Blaauw (SharePeople) is uitgesproken positief over het idee achter de Zelfstandigenwet. Volgens hem biedt deze wet eindelijk de duidelijkheid die zzp’ers en opdrachtgevers al jaren missen. “Het grote voordeel van deze wet zit in de duidelijkheid, de duidelijkheid die je vooraf kan geven,” zegt hij. Waar de VBAR vooral voortborduurt op bestaande rechtspraak en achteraf toetst, biedt de Zelfstandigenwet volgens Blaauw een heldere toets vooraf: ben je een zelfstandige of niet?

Blaauw noemt het voorstel de “voor-wat-hoort-wat-wet“. Ook dat vindt hij erg sterk. Onderdeel van de zelfstandigentoets is immers dat ondernemers moeten aantonen dat zij een adequate voorziening hebben voor arbeidsongeschiktheid en pensioen.

Vrijheid en verantwoordelijkheid

De verantwoordelijkheid bij de zelfstandigen neerleggen om goede voorzieningen voor arbeidsongeschiktheid te treffen, is volgens Blaauw een snellere weg dan de door het kabinet aangekondigde basisverzekering arbeidsongeschiktheid zelfstandigen (BAZ). Die is er volgens hem zeker niet vóór 2030: “UWV en de Belastingdienst kunnen dat werk niet aan.”

Ook Wim Arie van Zelderen (FNV) vindt het opnemen van eisen rond arbeidsongeschiktheid en pensioen een positief punt in de Zelfstandigenwet. “Zelfstandigheid komt niet vrijblijvend. De wil om zelfstandig te werken is belangrijk, maar daar hoort noblesse oblige bij,” stelt hij. Maar, zegt hij er in één adem bij: “Vervolgens wordt het wel ongelooflijk flinterdun hoe dat geconcretiseerd wordt, die eisen. En dan begin ik alweer bijna volledig af te haken.” Hij ziet meer in de route van de VBAR: “De andere weg is wat mij betreft ook begaanbaar. ‘Werknemer tenzij’ is prima begaanbaar. In de zin van: in de basis heb je de beschermingen die ons collectieve stelsel je aanbiedt.”

Noodzakelijke duidelijkheid

Dat er duidelijkheid nodig is, daar zijn de heren het over eens. Maar over het hoe en wat niet.

“Duidelijkheid is heel wenselijk,” vindt Van Zelderen. “We komen uit een periode van extreme onduidelijkheid. We hadden een handhavingsmoratorium, dus de overheid handhaafde niet en maakte de regels niet duidelijker. De meeste duidelijkheid die we nu hebben, hebben we te danken aan de FNV. Het zijn de casussen die wij voor de rechter brachten, waardoor de Deliveroo-criteria tot stand zijn gekomen.” Daarop voortbouwen – zoals de VBAR doet – heeft duidelijk de voorkeur voor Van Zelderen.

Blaauw ziet juist dat die huidige jurisprudentie en de beperkte handhaving leiden tot terughoudendheid bij opdrachtgevers. “Die denken: dit mag ik niet, want dit is vervanging, dit is inbedding… en dus zeggen ze: je moet bij mij in loondienst.” Het gevolg? Verstarring van de arbeidsmarkt, minder autonomie voor zelfstandigen én meer uitval: “Als we deze mensen nu terugduwen – al die zzp’ers in de zorg, in het onderwijs – dan vallen ze uit. Ze worden ziek.”

Het wil er bij hem ook niet in waarom je niet als zzp’er – naast andere opdrachten – iemand tijdelijk zou mogen vervangen, bijvoorbeeld tijdens zwangerschapsverlof.

Van Zelderen nuanceert dat beeld: “Deze discussie is voor een kleine groep mensen die voornamelijk in de zakelijke dienstverlening langduriger werkt voor één opdrachtgever.” Een zwangerschapsvervanging is, als het werk gelijk is aan dat van een werknemer, volgens hem ook gewoon een tijdelijke baan – maar dan wél in loondienst.

Voor Van Zelderen staat vast dat er binnen de zekerheid van een vast contract veel meer mogelijk is als het gaat om autonomie en eigen regie. Daarin ziet hij ook een rol voor de vakbond, bijvoorbeeld door dit in cao’s te regelen. “Het is ongehoord dat er instellingen zijn die aan hun zzp’ers wél toestaan om flexibel te kiezen, maar aan werknemers niet. Goed werkgeverschap is een van de dingen die je ook keihard nodig hebt in deze zich herschikkende markt.”

Kiezen

VVD, D66, CDA en SGP werken momenteel verder aan hun voorstel voor de Zelfstandigenwet en zoeken breder draagvlak. Het kabinet heeft aangekondigd om voor de zomer met een nadere uitwerking van de VBAR te komen. Het is dan aan de Tweede Kamer om een voorkeur uit te spreken. De beide gasten van ZiPtalk hebben die voorkeur al. 

Blaauw wil via de Zelfstandigenwet ruimte voor de ondernemer – met bijbehorende verantwoordelijkheden. “Met die VBAR zie ik niet heel veel veranderingen. Dat wordt weer eindeloos juridisch getouwtrek. Er blijft veel onzekerheid. Dan ben je als zzp’er in de ene opdracht wel werknemer, en in de andere opdracht ineens weer niet.”

Van Zelderen maakt een andere keuze: “We vinden in de VBAR een aantal dingen die we prettig vinden. De VBAR is gestuurd op de jurisprudentie die er al is. Het is een wet die voldragener is en sneller ingevoerd kan worden, omdat er al veel stappen zijn gezet.” In het initiatiefwetsvoorstel – de Zelfstandigenwet – ziet hij vooral een vertragende werking. Ook het rechtsvermoeden binnen de VBAR, waarbij onder een bepaald tarief sneller een dienstverband aangenomen mag worden, is voor de FNV een belangrijk punt.

Luister het gehele gesprek met Cosmas Blaauw (SharePeople) en Wim Arie van Zelderen (FNV Zelfstandigen) terug op Spotify of bekijk het hier.