"Exploring the future of work & the freelance economy"
SLUIT MENU

De social jetlag als neveneffect van onze flexeconomie

Onderzoek naar de relatie tussen social jetlag en het welzijn en de prestaties van de werknemer

social jetlagAfhankelijk zijn van zo min mogelijk slaap lijkt tegenwoordig een gewaardeerde eigenschap te worden. In bepaalde industrieën is het al jaren een bekend fenomeen om de dag zo lang mogelijk te rekken om zoveel mogelijk gedaan te krijgen. De wetenschap begint in te zien dat dit gevolgen met zich meebrengt en dat deze ernstiger zijn dan voorheen werd gedacht.

Masterstudent Strategic Management Tom van Els (1990) deed aan de Tilburg University onderzoek naar het fenomeen ‘social jetlag’. Hij staat hiermee op de short list van de ZiPconomy Scriptieprijs die op 13 november wordt uitgereikt tijdens het seminar ‘Anders Werken, Anders Organiseren’.

De 24-uursmaatschappij en het leven tussen klokken

Onze maatschappij verandert steeds meer en steeds sneller in een 24-uurssamenleving, die gezien kan worden als bedreiging voor het voorheen gewaardeerde dag- en nachtritme. Waar conventionele werkschema’s zich doorgaans hielden aan het sociaal geaccepteerde negen tot vijf principe, stellen werkgevers tegenwoordig hogere eisen aan de werknemer. Neem bijvoorbeeld een geïndustrialiseerde economie waar ten minste een vijfde deel van de werkende bevolking wordt geacht om buiten het negen tot vijf werkschema om te werken.

Een gevolg is dat voor een steeds grotere groep het interne dag- en nachtritme uit evenwicht raakt. Reden voor deze evenwichtsverstoring is de overlapping van het interne ritme met de werk- en sociale schema’s. We schakelen in feite alsmaar ‘tussen de klokken’. Van onze interne biologische klok, naar de klok zoals op de muur, met daarbij de behoefte te voldoen aan vraag van de sociale klok.

De verstoring van dit evenwicht wordt ook wel de ‘sociale jetlag’ genoemd en dit fenomeen is in verassend grote mate aanwezig in de moderne samenleving. Onze interne ritmes worden voortdurend van slag gebracht doordat we hele dagen en avonden doorbrengen achter computerschermen, smartphones, iPads, televisieschermen en ga zo maar door. Waar onze voorouders simpelweg de ogen sloten als de zon onder was en werden gewekt door het vroege ochtendlicht, geldt dit tegenwoordig niet meer. We vragen steeds meer van de interne biologische processen en we gunnen onszelf steeds minder rust.

Het probleem is dat niet gerealiseerd wordt dat dit gevolgen met zich meebrengt. Het vertaalt zich uiteindelijk in een jetlag veroorzaakt door ons sociale bestaan. Wanneer we deze vorm van een jetlag combineren met intensieve werkschema’s en constante bezigheden, blijkt een wisselwerking plaats te vinden tussen het uiteindelijke welzijn en de prestatie van de werknemer.

In dit onderzoek staat de relatie tussen social jetlag en het welzijn en de prestaties van de werknemer centraal. De uitkomsten ondersteunen voorgaande conclusies van het (nog minimale) onderzoek naar dit verschijnsel. Middels een online enquête werd zowel hoog- als laagopgeleide werknemers gevraagd in hoeverre een veertigtal stellingen op hen van toepassing waren. Hieruit werden de volgende conclusies getrokken.

Loskoppeling van werk

De belangrijkste conclusies zijn dat ‘social jetlag’ een negatieve invloed heeft op het ‘werknemerwelzijn’ en dat dit resulteert in een mindere prestatie op de werkvloer. Aanvullend wordt er gevonden dat een persoon die goed in staat is zich los te koppelen van het werk, beter bestand is tegen een ‘social jetlag’. Het merendeel van de ondervraagden in het onderzoek rapporteerde last te hebben van een jetlag in sociale vorm: Werktijden komen niet overeen met de gewenste uren dat iemand actief wil zijn. Dit heeft zijn uitwerkingen op het uiteindelijke welzijn en de prestaties.

B-society in Nederland

Het bestaan van ‘social jetlag’ lijkt kortom iets dat niet langer ontkend kan worden. Toch is het een onderwerp dat naar mijn mening nog zwaar onderbelicht is. Men is niet perse terughoudend in het uiten van slaap- en daarbij komende gezondheidsproblemen. Ik heb vooral het idee dat men niet erg bezig is met wat daar aan ten grondslag ligt. Uit een groeiende tak van de wetenschap blijkt nu dat slaap zwaar ondergewaardeerd wordt en dat de consequenties van slaaptekort vaak weggewuifd worden als ‘overdreven’.

In sommige landen – sinds kort ook in Nederland – wordt daar anders over gedacht en wordt al naar het bestaan van een ‘B-society’ gerefereerd. Dit is het deel van de samenleving dat piekt buiten de conventionele schema’s. Het erkennen van het bestaan van dit deel van de bevolking is belangrijk in mijn ogen. Werkgevers zouden op de lange termijn kunnen besparen op – en leren omgaan met – (deels) onverklaarbaar ziekteverzuim.

De werkgever aan zet

De belangrijkste conclusie van mijn onderzoek is de duidelijke aanwezigheid van social jetlag in de samenleving. Het blijkt in verschillende lagen voor te komen en niet zoals voorheen werd verondersteld, alleen bij werkers die actief zijn in wisseldiensten. Ook werknemers belast met de cognitief intensievere functies blijken last te hebben van werkschema’s die niet aansluiten op de interne biologische vraag.

Ik ben van mening dat de moderne werkgever zich hiervan bewust moet zijn. ‘After work e-mails’, continue bereikbaarheid en het leven tussen de interne biologische en externe sociale klok blijkt zijn tol te eisen. Dit is een onderwerp dat niet langer onopgemerkt mag blijven. Zeker in een tijd waar we omringd zijn met ‘wake up lights’, ‘smart alarm clocks’ en tal van soorten van slaaptherapieën, die de indruk wekken dat er behoefte is aan een oplossing.

Zie hier een filmpje van het fenomeen ‘social jetlag’

 

Deelnemen aan het ZiPconomy seminar op 13 november? Kijk hier voor meer informatie.

De ZiPredactie plaatst hier interviews en eigen artikelen. Daarnaast persberichten, aankondigingen of (met toestemming) overgenomen artikelen. (contact: info[AT]zipconomy.nl) Bekijk alle berichten van ZiPredactie

4 reacties op dit bericht

  1. Bijzonder boeiend onderwerp en mooi onderzoek, complimenten!

    Ik werk veel met zelfstandig en kleine hoogopgeleide ondernemers in de zakelijke dienstverlening. Volgens mij bij uitstek een groep (zowel sociaal-economisch als demografisch) die snel last heeft van deze zaken: je moet nu eenmaal overal tegelijk mee bezig zijn en ook een groep die relatief veel last heeft van die social jetlag.

    Wel vraag ik me af of de veronderstelling juist is dat social jetlag een gevolg is van de flex-economie. Zelf ben ik geneigd te denken dat het juist andersom is: de flex-economie is een gevolg van de technische ontwikkelingen, met name die waarin nieuwe communicatievormen als social media. De flex-economie is onze manier van reageren op het feit dat we meer willen doen in minder tijd. De vraag is dus wel of het werk en werkgevers aan zet zijn om hierop te reageren.

    Niettemin boeiend en zeker de moeite waard om verder te onderzoeken!

    • Beste Gert Klay,

      Allereerst dank voor uw compliment en reactie. Interessant punt voor discussie dat u aanhaalt. Het is zeker zo dat de flex-economie een gevolg is van alle technologische ontwikkelingen. Het gaat mij in dezen om het feit dat het steeds vanzelfsprekender is geworden dat er zo veel mogelijk op bv. de mail ‘gegooid’ wordt en er geen tijd limiet meer lijkt te bestaan. Het is niet ongewoon om na 21u ’s avonds een mail met een voorzet voor de vergadering van morgen te ontvangen. Dit kan zeer zeker een gevolg zijn van het steeds meer willen doen in minder tijd. Waar het mij om gaat is de bewust wording dat dit 20/30 jaar geleden niet zo (of sterk minder) was. Uiteraard ligt hier de technologische vooruitgang deels aan ten grondslag, maar ik denk ook dat het een verschuiving is van de normen en waarden. Nu blijkt steeds meer dat dit stress en ongewenste effecten met zich meebrengt. Meer willen doen in hetzelfde tijdsbestek, prima. Maar tegen welke kosten? Als de stijging in productiviteit op een gegeven moment ten koste gaat van de mentale (en ook lichamelijke) gezondheid, is het dit dan waard? Uiteindelijk versterkt dit het effect van een jetlag in sociale vorm. Extra (causaal) onderzoek zou inderdaad dieper in kunnen gaan op wat nu waaraan ten grondslag ligt.

      Nogmaals, een goed punt voor discussie. Ik denk alleen dat het vooral gaat over de bewustwording van het feit dat deze dingen spelen. En daarbij ben ik van mening dat dit in eerste instantie bij de werkgever hoort te komen liggen.

      Groet,
      Tom

  2. Ik sluit mezelf aan bij Gert Klay. Interessant artikel over een actueel onderwerp. Het fenomeen social jetlag was mij tot op heden relatief onbekend. Het is een valide reden voor onderpresterende werknemers wereldwijd. Zij zijn enkel het slachtoffer van hun biologische klok. In de hedendaagse 24-uurs maatschappij is er geen ontkomen aan. Persoonlijk krijg ik sterk de indruk dat kunstlicht hier een prominente rol in speelt. Dit blijft in dit artikel, ironisch genoeg, onderbelicht. Is er onderzoek die de negatieve invloed van kunstlicht op het slaappatroon ondersteund?

    • Beste heer Janssen,

      Dank voor uw reactie. Wat betreft het kunstmatige licht heeft u gelijk. Dit heb ik verwoord in het stukje over het vele gebruik van computer schermen e.d. Ook komt het naar voren in het filmpje over Social jetlag. Niettemin goed opgemerkt!

      Groet,
      Tom